Soms zegt iemand: “Ik begrijp mijn verleden wel. Ik heb er al zo vaak over gepraat. Maar mijn lijf blijft reageren.”
Het hoofd is klaar, maar het lichaam leeft nog in een andere tijd. De hartslag versnelt bij een onverwacht geluid, spieren verstijven als iemand te dichtbij komt. Er is geen direct gevaar, en toch reageert het lichaam alsof het elk moment terug kan keren.
De traumadeskundige Peter Levine noemt trauma geen herinnering, maar een vastgelopen overlevingsreactie. Het is een beweging die ooit begon – vechten, vluchten of bevriezen – maar nooit volledig werd afgerond.
Wat dieren ons leren
Levine bestudeerde dieren in het wild. Na een aanval zie je ze vaak trillen of diep zuchten, alsof het lichaam vanzelf spanning loslaat. Zodra die energie ontladen is, gaan ze gewoon verder.
Ook mensen beschikken over die natuurlijke reflex, maar we remmen die vaak af. Niet huilen. Niet trillen. Niet stilstaan.
Wat dieren in enkele minuten verwerken, blijft bij ons soms een leven lang vastzitten.
Daarom is trauma volgens Levine niet het verleden zelf, maar de vastgezette energie die niet kon wegstromen.
De intelligentie van bevriezen
Naast vechten en vluchten benadrukt Levine een derde reactie: bevriezen. Je verstijft, voelt minder, de tijd vertraagt. Veel mensen schamen zich later: “Ik had iets moeten doen.”
Maar bevriezen is geen falen – het is een briljante overlevingsstrategie van het lichaam wanneer elke andere uitweg afgesloten is.
Wie dat eenmaal inziet, kan zichzelf met meer mildheid beoordelen. Wat toen gebeurde, was geen keuze, maar een vorm van bescherming buiten de wil om.
In kleine stapjes terug naar het lichaam
Uit deze inzichten ontwikkelde Levine Somatic Experiencing. De kern is eenvoudig:
Niet forceren. Niet herbeleven. Vertragen. Voelen. Verdragen.
In kleine porties, afgestemd op wat het zenuwstelsel aankan, maak je opnieuw contact met wat ooit te groot was:
Een spanning in de buik. Een trilling in de hand. Een zucht die eindelijk vrijkomt.
In plaats van overweldiging ontstaat er beweging – precies zoals in de natuur.
Het lichaam hoeft niet te worden “gerepareerd”. Het wil vooral afronden wat ooit abrupt werd onderbroken.
Schaamte verzachten
Wie met trauma leeft, draagt vaak een tweede last: schaamte. Waarom blokkeer ik nog steeds? Waarom raakt dit me zo?
Levine helpt deze schaamte los te laten. Wat jij als symptoom ziet, is vaak een oude beschermingsreflex die nog actief is.
Het vraagt mildheid om dat te erkennen. Misschien is dát wel de meest helende stap:
opnieuw leren luisteren naar het lichaam dat al die jaren voor ons heeft gezorgd.
Een individu in een overprikkelde tijd
Levine schrijft over individueel trauma, maar zijn inzichten reiken verder. We leven in een samenleving die voortdurend activeert: snel, alert, prestatiegericht. Er is weinig ruimte om te zuchten zoals dat dier in het veld.
Ons zenuwstelsel fungeert ook als een maatschappelijke thermometer. Als we collectief gespannen raken, zegt dat iets over onze manier van samenleven.
Hier raken Levines inzichten aan de analyses van Gabor Maté en Iain McGilchrist: een cultuur waarin het overlevingsdeel van onszelf meer ruimte krijgt dan het levende, open, voelende deel.
De tijger wekken
In Waking the Tiger beschrijft Peter Levine geen innerlijke tijger die moet worden bedwongen, maar een lichamelijke kracht die opnieuw in beweging mag komen. In therapieruimtes blijkt dat proces vrijwel nooit spectaculair te beginnen. Het zijn vaak minieme veranderingen: iemand die merkbaar dieper uitademt, een spier die ontspant, een moment waarop de aandacht weer bij het hier en nu is. Levine ziet daarin een patroon. Heling begint wanneer het lichaam toestemming krijgt om een beweging te hervatten die ooit abrupt werd onderbroken.
Mensen onderdrukken die reflex vaak, waardoor het zenuwstelsel vastloopt.
Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.
Luuk Mur ( 1952) is psycholoog en heeft een drietal boeken geschreven over de door hemzelf ontwikkelde hulpverleningsmethode communitysupport. Hij is lid van de Dzogchen Community Nederland. Dzogchen is een vorm van Tibetaans boeddhisme waarbij veel belang wordt gehecht aan de ontwikkeling van individueel bewustzijn. Bij deze traditie streeft men naar non-dualiteit van het bewustzijn. Mensen zijn zich niet alleen bewust ( je weet dat je dit leest), maar je kunt je ook bewust zijn van dit eerste bewustzijn. Dit meta-bewustzijn wordt ‘gewaarzijn’ genoemd.
Geef een reactie