In de serie over de elementen benoemen we eerst de stoffelijke elementen. Dus gaan we verder met het tweede grote element in deze opsomming van de vier elementen. Namelijk het water element āpo-dhātu. De term water element staat voor alle vormen van liquiditeit, fluïditeit, die mogelijk zijn. de term ap is etymologisch verwant aan het woord punjab (5 voedende rivieren) Een stoffelijk ding kan allerlei mates van waterigheid vertonen. Van stroperig tot watervlug of juist nauwelijks indrukbaar. Zelfs ‘vaste stoffen’ stromen een beetje, wat bekend is in de geologie. Vloeistoffen kunnen zo kwiek als kwik zijn. Ook lucht is zeer ‘vloeibaar’. Hoe stof zich presenteert hangt van zowel druk als temperatuur af, en de eigenaardigheid van die stof. Rotsen zijn bijvoorbeeld vast, maar indien gesmolten gaat de lava stromen. In de natuur is er altijd enige verplaatsbaarheid of beweeglijkheid. Zelfs als de temperatuur het absolute minpunt van 0º Kelvin nadert. Dus hoe koud ook, er is ook altijd enige warmte (vuur element). De natuurkunde kent de begrippen fluïditeit en zijn reciproque term viscositeit. Beide zijn begrippen voor waterigheid. De Boeddha noemt simpelweg alles wat waterig is, traanvocht en urine bijvoorbeeld, het water element. Het water element is volgens de abhidhamma niet direct ervaarbaar. Hoe waterig een substantie is zal afhankelijk zijn van de mate van onderlinge aantrekkingskracht van de deeltjes in die substantie, de cohesie. In hoeverre de stof makkelijk vloeit over een vaste stof heet adhesie. Als de atomen of moleculen onderling sterk verbonden zijn zoals koolstof in een diamant rooster dan is de hardheid ook extreem hoog. De buigbaarheid van diamant is dan ook navenant laag. Tussen watermoleculen in een vloeistof is een lagere cohesie. Dit specifieke attracterende aspect neemt de abhidhamma als het kenmerk van het water element. Bij uitbreiding is elke aantrekkingskracht, elektrische- en magnetische krachten en ook de zwaartekracht een uiting van het water element. En dat blijkt in de praktijk. Een los hoopje bloem zal, wanneer je er water bij doet, en het kneed, een deeg klomp worden. Aantrekkingskracht is dus de ‘essentie’ van het water element.
Maar deze aantrekkings- kracht is op zichzelf niet ervaarbaar! De zwaartekracht is ook een attractie kracht. Je voelt de zwaartekracht alleen niet. Wat je voelt is de druk van de reactiekracht onder de voeten of zitvlak. In de abhidhamma wordt het water element om die reden niet tot iets tastbaars gerekend.
Hoe dan ook dat er een verscheidenheid is aan mates van vloeibaarheid is een feit, een gegeven, een datum. De feuilleton continueert volgende keer met het vuur element.
(Wordt vervolgd)
