Spreek je je mening uit? Dan ben je óf een wappie, óf een deugmens. We leven in een tijd waarin polarisatie en afscheiding de boventoon voeren. Mensen lijken lijnrecht tegenover elkaar te staan—niet alleen over politieke kwesties, maar over vrijwel alles: gezondheid, oorlog, klimaat, economie, identiteit en de toekomst. Het lijkt nauwelijks nog mogelijk om een afwijkende mening te hebben zonder het risico gecanceld te worden of in een hokje geplaatst te worden. Alsof het gesprek zelf is verdwenen. Wat rest, zijn kampen, tegenstellingen en uiteindelijk strijd.
Dit heeft alles te maken met overlevingsmodus en afgescheidenheid. Eerder schreven we over wordingsdrang: de innerlijke impuls van het leven zelf om zich te manifesteren, te ontwikkelen en te ontvouwen. Een beweging vanuit het zijn naar het worden, waarin alles deel uitmaakt van een voortdurende stroom van ontstaan en vergaan. Kijken we door de lens van wordingsdrang, of wat we ook wel non-duaal bewustzijn noemen, dan zien we hoezeer we als samenleving zijn afgedreven van het geheel—van de stromende eenheid van het leven. We denken dat we los van de rivier leven, maar dat doen we niet.
Overlevingsstand en de dominantie van de linkerhersenhelft
Volgens Iain McGilchrist zijn we steeds meer gaan leven vanuit de linkerhersenhelft. Dat deel van ons brein wil controleren, verdelen en vastzetten. De rechterhersenhelft daarentegen ziet het geheel en zoekt verbinding. Maar juist dat deel hebben we naar de achtergrond geschoven. Daardoor verliezen we het besef dat verschillen in perspectief juist de rijkdom van het grotere geheel laten zien. In plaats daarvan ontstaat vernauwing, rigiditeit en wij-zij-denken.
Dat zien we in de polarisatie van nu: hoor je niet bij ‘ons’, dan hoor je automatisch bij ‘de ander’. En die ander vormt een bedreiging. Het is een overlevingsreflex, diepgeworteld in angst en afgescheidenheid. We reageren alsof niet alleen onze mening, maar onze hele identiteit wordt aangevallen. ‘Overleven’ betekent dan: mijn waarheid moet winnen, anders gaat alles mis.
Afgescheidenheid van de stroom
Wat in deze manier van leven verloren gaat, is het besef van de stromende werkelijkheid. Wordingsdrang, de natuurlijke beweging van het leven, laat zien dat alles voortdurend wordt, verandert, samenkomt, oplost en opnieuw verschijnt. Het leven is een dynamisch geheel. Maar polarisatie ontstaat wanneer we het leven stilzetten, objectiveren en opdelen in goed/fout, wij/zij, voor/tegen.
In plaats van mee te bewegen met de stroom, proberen we een dam te bouwen. Maar water dat niet stroomt, wordt stilstaand water. Het verliest zijn vitaliteit en verbindt niet meer.
De angst voor onzekerheid en het mijden van kwetsbaarheid
In een non-duaal besef is onzekerheid geen bedreiging, maar een uitnodiging tot openheid. In polariserende tijden wordt onzekerheid echter als onverdraaglijk ervaren. Er mag geen ruimte zijn voor twijfel of niet-weten, want dat roept angst op. De controle-reflex neemt het over, en dat leidt tot harde standpunten waarin alles zwart-wit wordt.
Mensen sluiten zich niet af voor andere meningen omdat ze slecht zijn, maar omdat ze bang zijn. Bang voor de onzekerheid van het leven zelf. Bang om los te laten wat ooit zekerheid leek te geven. Er is een fixatie ontstaan waarin angst en onzekerheid worden gelijkgesteld aan onveiligheid. Daardoor grijpen we, zodra we angst ervaren, naar overlevingsstrategieën. De ander wordt dan tot tegenstander gemaakt, iemand die je moet wantrouwen. En als we ons afsluiten, verdwijnt onze kwetsbaarheid uit ons bewustzijn en kunnen we het niet meer delen—maar daarmee verliezen we ook onze echte verbinding met anderen.
Wat vraagt dit van ons?
De oplossing ligt niet in nóg meer argumenten of debatten. Wat we nodig hebben is een herinnering aan het geheel. We zijn golfjes in de rivier, geen afgescheiden entiteiten die tegen elkaar hoeven te strijden om te overleven. Het leven is geen strijd om waarheid, maar een proces van worden—van samen stromend zijn.
Wat we nodig hebben, is een beweging naar verbinding:
- Luisteren zonder oordeel.
- Aanwezig zijn zonder bezig te zijn met winnen of verliezen.
- Ruimte maken voor verschillende visies, zoals een rivier ruimte heeft voor al haar golven.
Als we in onze eigen kleine kring—gesprekken, buurten, groepen—weer durven zijn in plaats van strijden, kan er iets verschuiven. Dan kunnen we de stroom weer voelen, en van daaruit anderen uitnodigen.
Samenvattend
Polarisatie is een uitdrukking van een cultuur in overlevingsmodus, gedreven door angst en afgescheidenheid. Het is leven los van de stroom, waarin mensen zich vastklampen aan zekerheden en kampen. Terugkeren naar de wordingsdrang, de levenskracht die ons verbindt, en naar het non-duale bewustzijn, betekent erkennen dat alles beweging is en relatie. Dat ieder mens deel is van dezelfde rivier.
In die beweging is geen vijand—alleen een voortdurende uitnodiging tot ontmoeting en heelheid. Wat als we vandaag, in slechts één gesprek, zouden kiezen om niet te overtuigen, maar simpelweg te luisteren? Daar begint het.
Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.
Luuk Mur ( 1952) is psycholoog en heeft een drietal boeken geschreven over de door hemzelf ontwikkelde hulpverleningsmethode communitysupport. Hij is lid van de Dzogchen Community Nederland. Dzogchen is een vorm van Tibetaans boeddhisme waarbij veel belang wordt gehecht aan de ontwikkeling van individueel bewustzijn. Bij deze traditie streeft men naar non-dualiteit van het bewustzijn. Mensen zijn zich niet alleen bewust ( je weet dat je dit leest), maar je kunt je ook bewust zijn van dit eerste bewustzijn. Dit meta-bewustzijn wordt ‘gewaarzijn’ genoemd.
Siebe zegt
Boeddha sprak over het geweten (hiri en otappa samen) als ‘de beschermers van de wereld’. Volgens mij is er niks anders aan de hand dan dat deze bescherming van het geweten kleiner en kleiner wordt. Naar mijn mening vinden we het eigenlijk steeds meer normaal om gewetenloze dingen te doen. En praten we dat goed omdat we loyaliteit aan land, gezin, media, bedrijf, vrienden, club, wat dan ook, heel nobel vinden. Dat klopt niet. Die waardering klopt niet.
Het is natuurlijk heel normaal dat in een wereld waarin het geweten nauwelijks nog een rol speelt, mensen op hun hoede zijn, niet kunnen ontspannen, snel ontaarden, elkaar wantrouwen. Daar is namelijk ook alle reden toe. We moeten als samenleving gewoon een gewetensvol leven nobel vinden. Terug naar de basis. Alleen zo creëer je een wereld waarin we kunnen ontspannen.
Het geweten is werkelijk de beschermer van een individu en samenleving. Zonder een goed ontwikkeld geweten ben je eigenlijk een gevaar voor jezelf en anderen. Ik denk dat dit niet genoeg centraal kan staan in de opvoeding, op school, waar dan ook. Geweten is ook niet iets godsdienstigs maar heel wereldlijk, heel aards, heel nuchter.
Louis zegt
Een hart vol schrijven.
Onze cultuur wordt mijns inziens gestut door de 4 peilers Gemak Genot en Gezelligheid en als die afwezig zijn hebben we nog de beschikking over Gevecht. De duale tegenhangers van de Vier Verheven Verblijfplaatsen. Wij offeren ons geluk op aan ons gelijk, blind als mollen voor het feit dat we Gelijk zijn en dat gelijk (willen) hebben dat besef teniet doet. Ik doe de mollen tekort want zij komen hier beneden aardig uit de voeten lijkt me en wij hierboven een stuk minder.
G.J. Smeets zegt
“De oplossing ligt niet in nóg meer argumenten of debatten. Wat we nodig hebben is een herinnering aan het geheel.”
Er zijn heel veel mensen in ’het geheel’ die aan het geheel geen boodschap hebben doordat ze met geweld als ‘deel’ zijn afgeserveerd. Denk aan de miljoenen strafkamp bewoners wereldwijd of de gedupeerden in de NL burokratische machinerie. En dan zijn er nog -tig beleidmalers wereldwijd die geen notie hebben van ‘het geheel’.