• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Achtergronden » Cittanupassana – bewustzijn als grondslag voor oplettendheid

Cittanupassana – bewustzijn als grondslag voor oplettendheid

26 augustus 2016 door Adi Ichsan

De derde grondslag voor oplettendheid in vipassana is het bewustzijn zelf, het denken. In de Mahasatipathana werden de monniken door de Boeddha geïnstrueerd om de aandacht te richten op ‘het lichaam in het lichaam’; ‘gevoelens in gevoelens’; ‘gedachten in gedachten’ en mentale objecten in mentale objecten’. Maar wanneer weet een vipassana yogi dat het tijd wordt om het bewustzijn te volgen als object van oplettendheid in plaats van de gevoelens, of concreter nog het lichaam?

Een yogi die de Kayanupassana praktiseert en consequent gebruik maakt van het ‘benoemen’ zal gemakkelijk het moment van het aanbreken van Cittanupassana merken, wanneer de yogi ineens bewust wordt van de daad van het benoemen door de geest en als het ware, de eigen geest kan zien benoemen. Het observerende bewustzijn heeft zich dus los kunnen koppelen van de rest van de samengebundelde geestelijke functies, en is in staat om de activiteiten van de eigen geest te objectiveren. Als dit eenmaal gebeurd is, dan kan de yogi ineens bewust worden van het feit dat hij/zij bewust is van het weten dat de geest aan het benoemen is, bij Dhammadipa in Amsterdam wordt dit vaak aangeduid met de term ‘Droste-effect’[1].

birma

Als een yogi zich voor het eerst intensief gaat verdiepen in Vedananupassana (gevoelens als basis voor oplettendheid) zal de yogi merken hoe verschillend het is met de tastbaarheid van het lichaam, hoe snel de onderliggende mentale reactie van afwijzing of passie kan veranderen in het tegengestelde of in neutraliteit. De yogi zal inzien dat gevoelens in vergelijking met lichaam veel sneller ontstaan en vergaan; sneller veranderen en verdwijnen; veel sneller zijn dan het vermogen om het tijdig te kunnen benoemen. Daarom volgt een yogi die de Vedananupassana praktiseert de gevoelens door deze slechts mentaal te noteren en zelden te benoemen. De overgang naar het volgen van bewustzijn als object wordt aangekondigd wanneer de yogi zich ineens bewust wordt van het feit dat het bewustzijn bewust is van het soort gevoel (prettig /onprettig) dat gevolgd wordt.

Zolang wij oplettendheid op het lichaam of oplettendheid op gevoelens beoefenen, blijft vaak de notie bestaan bij de yogi dat het waarnemende bewustzijn je eigen persoon is. De notie dat bewustzijn slechts bewustzijn is en niet verbonden is aan je eigen “zelf” is slechts een intellectueel concept maar is niet iets dat de yogi ervaart. Pas bij het aanbreken van Cittanupassana wordt het duidelijk dat ook het eigen bewustzijn niet een monoliet geheel is en dat het aanschouwen van de eigen bewustzijnsonderdelen en gedachten ook mogelijk is.

Bhikkhu Khemawamsa, een leerling van Sayadow Shwe U Min zegt hierover:

‘The only way to go beyond this kind of understanding is to experience the knowing or noting mind as object. Only when we practice Cittanupassana we can clearly see that another knowing mind arises and becomes aware of the noting mind as its object. And yet another knowing mind arises and is aware of all of the above! And so on. Then we can clearly see that noting mind is object and not ‘I’. The idea of  knowing’ as ‘I’, simply doesn’t make sense any more. And that, is not intellectual understanding, that is experiential understanding, that is Dhamma”.[2]

De betekenis van gedachten in gedachten observeren is het herkennen van de onderliggende aard van de gedachte zonder te reageren op de inhoudelijke kant van de gedachte. Bijvoorbeeld bij het aanbreken van de gedachte “het zou leuk zijn om nu met vakantie te gaan”, is de yogi direct bewust dat de geest aan het denken is geslagen; en zonder inhoudelijk verder op in te gaan ziet de yogi dat de gedachte geworteld is in verlangen; dat het een gerichte gedachte is; dat het verbonden is met een aangeleerde zintuiglijke bevrediging, een mentale reactie gekoppeld aan herinneringen van eerdere aangename ervaringen en verwachtingen voor de toekomst. De essentie van de beoefening oogt op het direct bewust worden van het ontstaan (pali: samudaya) en weer verdwijnen (pali: vaya) van de gedachte in de geest[3], welke altijd via de zes poorten (gezichtsvermogen, reukzin, smaakzin, tastzin, gehoor, geestesvermogen) binnendringt en tot stand komt.

In de Phabassara sutta zegt de Boeddha hierover:

‘Lichtgevend, monniken, is de geest en het wordt bezoedeld door binnenkomende verontreinigingen.  De onwetende gewone persoon maakt geen onderscheid dat het eigenlijk gebeurt, dat is de reden waarom ik je zeg dat: Voor de onwetende gewone persoon is er geen ontwikkeling van de geest. Lichtgevend, monniken, is de geest en het wordt bevrijd van binnenkomende verontreinigingen. De goed geïnstrueerde leerling van de edelen maakt onderscheid dat het wel gebeurt, dat is de reden waarom ik je zeg: Bij de goed geïnstrueerde leerling van de edelen is er wel een ontwikkeling van de geest’.  (AN 1.49 -52)

foto Adi Ichsan

Hier blijkt duidelijk dat afstand nemen van gedachten die de zuiverheid van het bewustzijn bezoedelen, de essentie is van geestelijke training. De noodzaak om te benoemen vervalt bij de beoefening van Cittanupassana omdat de woorden en begrippen die de yogi gebruikt voor het benoemen nu zelf onderdeel is van het object die de yogi zelf moet volgen m.n. het eigen bewustzijn. Daarbij ontstaan – ontwikkelen – vergaan bewustzijn fenomenen vele malen sneller dan een lichamelijke fenomeen of gevoel . Dit maakt dat bij het gebruik van het benoemen in Cittanupassana, de yogi nooit tijdig erbij kan zijn bij het object in het hier en nu.

Zonder zichzelf te forceren blijft de yogi de aandacht richten naar het waarnemende of kennende bewustzijn en volgt van moment tot moment bewust wat het waarnemende bewustzijn ziet, voelt of ervaart. Tevens is de yogi bewust wanneer het bewustzijn iets mentaals creëert. Tot dat de yogi bij elke gedachte of bewustzijn staat herkent -zoals wordt aangegeven in de Mahasatipathana sutta[4]: of de gedachte hebzuchtig (lobha) is of niet hebzuchtig (alobha) is; met haat (dosa) of zonder haat (adosa) is; in onwetendheid (moha) verkerend of niet in onwetendheid (amoha) verkerend. De yogi herkent de vernauwde geest (sankhitta) als de vernauwde geest; de afgeleide geest (vikkhitta) als de afgeleide geest; ontwikkelde geest (mahaggata) of niet ontwikkelde geest ( kamavacara); overtrefbaar (sauttara) of de onovertrefbare geest (anuttara);  de stabiele (samahita) of de fluctuerende geest (asamahita); de bevrijde geest (vimutta) of de niet bevrijde geest (avimutta).

Door de beoefening van Cittanupassana laat de yogi de notie ‘ik ben omdat ik denk’ langzamerhand achter zich en ontwikkelt een tegenovergestelde notie van ‘ik denk omdat ik verontreinigd ben’. Waardoor weer in een latere stadium ook het vertrouwen wordt ontwikkeld voor een toekomstige situatie van ‘het is zuiver, geen gedachten’ en de moed kan opbrengen om zich daarvoor in te spannen.

Abbreviaties:

AN      Anggutara Nikaya
DN      Digha Nikaya
MN     Majjihma Nikaya
MS      Mahasi Sayadaw: “A pratical way of Vipassana, Vol. I”, trans. U Min Swe, Buddha Sasana Nugraha Organization, Yangon, Myanmar, 2011, B.E. 2555.

[1] een visueel effect, waarbij een afbeelding een verkleinde versie van zichzelf bevat. Voor de verkleinde afbeelding geldt weer hetzelfde, enzovoort. Dit proces van zelfverwijzing heet recursiviteit. In theorie kan dit oneindig doorgaan. Zie bijv. de oude afbeelding bij de Droste Cacao verpakking.

[2] Bhikkhu Khemawamsa: “Contemplation of the mind, Practicing Cittanupassana”, Buddha Dharma Education Association Inc., Kedah, Malaysia p. 15

[3] MS. P. 357

[4] DN 22; en in de Satipathana sutta MN 10.

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Achtergronden, Dharma en filosofie Tags: Adi Ichsan, bewustzijn, gevoelens, oplettendheid, yogi

Lees ook:

  1. Concept en werkelijkheid in vipassana
  2. Concept en werkelijkheid in vipassana
  3. Vedananupassana -gevoelens als grondslag voor oplettendheid-
  4. Vipassana voor beginners

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

Adi Ichsan

Dhammuttamo (Adi Ichsan, geb.1950), Theravada Vipassana leraar in de methode van Phra Acharn Promacharn Sirimanggalo binnen de traditie van Mahasi Sayadaw, de methode van Phrakru Sobhin Namto en upasika Acharn Naeb Mahaniranonda. Praktiseert Vipassana sinds 1997. Als leraar bekrachtigd door Pra Acharn Yutthadhammo in 2005 te Wat Prathat Doi Suthep, Chiang Mai. 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

23 mrt
Zen Meditatie Introductie
23 mrt 23
02 apr
Medicijnboeddha ceremonie | Live en Online
2 apr 23
02 apr
Ontspanningsmeditatie Rotterdam (vipassana)
2 apr 23
02 apr
Rotterdam - geleide meditatie (vipassana meditatie)
2 apr 23
03 apr
Dagstart met meditatie en Kum Nye yoga | Gratis proefles 3 april | Online
3 apr 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Taigu – Noem mij Jimmy

    Taigu - 30 maart 2023

    Na slechts één termijn in het Witte Huis werd de wat verlegen Democraat Jimmy Carter aan de stembus verslagen door zijn Republikeinse tegenstrever Ronald Reagan. Hij trok zich vanuit het centrum van de macht in Washington, DC terug naar Plains, in Georgia, een dorp met 700 bewoners. Daar zette hij zijn oude gebruik voort om wekelijks les te geven op de plaatselijke zondagsschool van zijn baptistische gemeente.

    Boekbespreking- De beste filosofische ideeën om je moraal te verbeteren

    Erik Hoogcarspel - 29 maart 2023

    Het begrip ‘moraal’ is niet voor iedereen even duidelijk, dus laat ik hier eerst een definitie ervan geven. In het algemeen is ethiek het nadenken over wat je hoort te doen en waarom. Moraal is het stelsel van normen (gedragsregels) en waarden (dingen waar je om geeft) dat daarmee samenhangt. Waarom zou iemand nu zijn moraal willen verbeteren? Klaas Rozemond, filosoof, jurist en universitair hoofddocent strafrecht aan de VU, is ervan overtuigd dat hier een grote behoefte aan is.

    De dingen zijn zoals ze zijn en daar dien je bij te blijven

    gastauteur - 29 maart 2023

    Femke is moeder van een zoon van 11 jaar oud, een gevoelige jongen die al vanaf zijn zesde niet meer naar school gaat. Na zes weken in groep 3 viel hij uit. Hij is hoogbegaafd en kan vanwege zijn eigen manier van leren en onderzoeken niet aarden in een schoolse omgeving. Hij zat toen hij uitviel al in een Leonardo-klas, een onderwijsvorm voor hoogbegaafde kinderen van 4 tot 12 jaar, aldus moeder Femke, maar ook dat paste helaas niet.

    Wanneer iedereen liegt, weet niemand nog wie er liegt

    Kees Moerbeek - 19 maart 2023

    Een staatsgreep, of het manipuleren van het politieke systeem zijn voorbeelden van andere manieren om aan de macht te grijpen dan verkiezingen. Onverbloemde macht is echter beperkt houdbaar en macht verkregen met geweld vraagt meer geweld om het in stand te houden.

    Geschiedkundige Romila Thapar – de stem van afwijkende meningen

    Kees Moerbeek - 12 maart 2023

    Romila Thapar is een van India’s meest vooraanstaande geschiedkundigen. In haar boek Voices of Dissent (2020) beschrijft ze de rol van het ‘meningsverschil’ in de verschillende periodes van de Indiase geschiedenis. De Boeddha was een van degenen die vraagtekens zette en met een alternatief kwam. Dit artikel gaat met grote stappen door haar boek.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Waarom Thomas Hobbes bezwaar zou maken tegen de advaita vedanta
    • De virtuele denkster 415
    • Dick – Godsbeeld
    • Chinees tempeltoerisme: honderden jongeren trekken naar boeddhistische heiligdommen
    • Lezerspost, notenmelk, en echte kaas – maar dan plantaardig

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens