De Britse boeddhistische leraar Tejananda, volgens ervaringsdeskundigen een meester in het laten ervaren van direct gewaarzijn, is van 4 tot 16 juli 2014 in Nederland waar hij in het Mettavihara-centrum in het Zeeuwse Hengstdijk een zomerretraite leidt. Tejananda is als leraar verbonden aan de Triratna boeddhistische beweging (voorheen: Vrienden van de Westerse Boeddhisten Orde). De retraite is geschikt voor mensen met meditatie-ervaring.
Een retraite is een gelegenheid om de beslommeringen van het dagelijkse leven achter te laten: geen haast, stress en lawaai. Ze biedt de mogelijkheid om stil te staan bij het moment en gewaar te worden van jezelf, van anderen en de omgeving. Vanuit dit gewaarzijn wordt zichtbaar welke uitdagingen, valkuilen en oppervlakkigheden het dagelijkse leven beheersen. Het Triratna systeem van meditatie – integratie, positieve emotie, spirituele dood, spirituele wedergeboorte en ontvankelijkheid (alleen maar zitten), wordt door de organisatoren aangekondigd als een complete weg naar het ontwikkelen van rust en inzicht.
In deze retraite worden effectieve manieren onderzocht om meditatie en dharmabeoefening verder en dieper te brengen. Nieuwe perspectieven op het kalmeren van de geest en het ontwikkelen van metta zullen volgens de organisatoren een goede basis voor inzicht reflecties op de drie kenmerken van het bestaan geven.
Deze reflecties bevorderen een verdiepende waardering voor de uiteindelijk onbevredigende, voorbijgaande en niet-substantiële aard van alle ervaring. In de retraite zullen de deelnemers zich speciaal met het derde kenmerk bezig houden: het doorzien van het ik of niet-zelf. Dit inzicht is van groot belang in de boeddhistische leer omdat het basis vormt voor het breken van de eerste drie ketenen en het betreden van de stroom, waar het pad naar ontwaken echt begint. Reflecteren op de drie kenmerken kan de deelnemers aan de retraite leren zich open te stellen voor de zogenoemde spirituele ontvankelijkheid. De retraite zal grotendeels in stilte zijn. Er zijn wel een paar interactieve meditatie workshops, genoeg gelegenheid om vragen te stellen en meditatie gesprekjes met Tejananda en andere ondersteunende ordeleden voor alle deelnemers.
Tejananda heeft al meer dan dertig jaar ervaring in het beoefenen van boeddhisme en meditatie in het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en daarbuiten. Hij is gewend de handen uit de mouwen te steken door te werken in een vegetarisch café en in het Bristol Buddhist Centre, waarvan hij zes jaar voorzitter was. Hij is sinds 1995 leraar in het Vajraloka meditatiecentrum in Noord-Wales.
Tejananda benadrukt dat, om goed te leren mediteren, de keuze van de meditatietechnieken, zoals meditatie op de ademhaling, het opwekken van positieve emotie, zoals de metta bhavana, maar ook de structuur erg belangrijk is. Structuur kan ontwarren en leiden tot verhelderend inzicht. Hij zegt dat alle boeddhistische praktijken pragmatisch zijn- de belangrijkste vraag om in gedachten te houden is: werkt het? Zolang deze vraag positief beantwoord wordt is het volgens Tejananda zinvol om daar mee door te gaan. Als dat niet het geval is, probeer dan een andere methode.
Het herkennen van het onderscheid tussen mentale activiteiten en onmiddellijke zintuiglijke indrukken is, hoe lang we ook al oefenen, van cruciaal belang om te leren mediteren. Als we ons uitsluitend proberen te concentreren op gedachten, zal dat niet leiden tot een echte rust of absorptie, omdat onze gedachten juist de grondslag zijn van ons gebrek aan rust. Alles wat we moeten doen is het verschil opmerken tussen sensatie en denken. ‘Dit is een sensatie’ en ‘Dit is denken’. We hoeven ons denken niet uit te schakelen om met die gedachten in onze rust te komen. Zolang we maar erkennen dat het eigenlijke object – de onmiddellijke tactiele sensaties van de adem in het bewustzijn ontstaan.
Wie kent het gevoel niet, dat je nog geen meter opschiet in je jarenlange meditatie, terwijl je het toch exact doet volgens de methode van de leraar of de traditie. ‘Duizenden mensen hebben al duizenden jaren lang op deze wijze gemediteerd, wie ben ik om het anders te doen? ‘ Tejananda zegt: ‘Wees ervan overtuigd dat, als zulke gedachten opkomen, velen, die altijd op dezelfde wijze mediteren, afhaken omdat ze niet lijken te krijgen wat ze willen hebben.’
We leren wat effectief is door het te doen, door het maken van fouten. Maar het begrip fout is volgens deze leraar een verkeerde benaming, omdat we gewoon door onze eigen ervaringen leren. Deze ervaringsgerichte en experimentele houding is fundamenteel voor Boeddha’s leer. De Boeddha hield zijn volgelingen voor hun beoefening niet af te laten hangen van wat ze hebben gehoord, noch van hun traditie of prachtige teksten, of van dat wat lijkt te werken bij iemand anders of wat gezegd wordt door een gerespecteerde leraar. Integendeel, zei de Boeddha, als je uit eigen ervaring weet dat een aanpak goed, onberispelijk en verstandig is, en dat die leidt tot voordeel en geluk, het dan ook vanzelfsprekend is om daarin te oefenen.
De leraar: ‘Dus in elke meditatiepraktijk kan er vroeger of later een moment komen- zodra de fundamentele gestructureerde praktijk voldoende is onderzocht, dat je mogelijk afwijkt van de methode zoals die wordt aangeleerd. Dat je met de opgedane ervaring soepel omgaat, als handvatten gebruikt, als gereedschap, in plaats van ze als onveranderlijk te zien. Je vastklemmen aan wat je ooit geleerd hebt, is zo’n beetje als een pianist die altijd maar speelt wat hem ooit geleerd is. Om onze potenties te ontdekken is het nodig om op basis van onze basale ervaringen bereid te zijn er helemaal voor te gaan, te ontdekken, te leren van onze ‘fouten’ en al improviserend een nieuwe weg in te slaan.’
