Nieuw Nederlands Boeddhisme

Het hedendaagse boeddhisme in ons land wordt aan de Nederlandse universiteiten niet of nauwelijks bestudeerd. Wij weten niet hoeveel boeddhisten er zijn, we weten niet eens wie als boeddhist moet worden bestempeld. Wat betekent boeddhisme voor hen? Wat is hun plaats in de Nederlandse samenleving? Trouwens, hoe ontwikkelde het boeddhisme in de Lage landen zich eigenlijk? De Dalai Lama speculeerde over de mogelijkheid van een ‘tulpenboeddhisme’. Zullen er Nederlandse varianten van het boeddhisme ontstaan en hoe zullen zij eruitzien?

Allemaal vragen die dr. Henk Blezer, onderzoeker en docent boeddhisme aan de Universiteit Leiden, opsomt in het artikel ‘Buddhism in the Netherlands’, verschenen in 2600 Years of Sambuddhatva. Global Journey of Awakening, een overzicht van de stand van het boeddhisme in meer dan veertig landen over de hele wereld.

Op de vragen van Blezer is wel een begin van antwoord gegeven. Hij verwijst zelf naar Lotus in de Lage Landen door Poortvliet en Salemink (2009), dat vooral over de periode 1840-1940 gaat, maar de jaren daarna summier beschrijft. Ook zijn er historische overzichten in Boeddhisme in Nederland (1992) van Van Gemert. En er zijn cijfers over aantallen boeddhisten in rapporten voor de Boeddhistische Omroep. Maar er ligt nog een groot veld van onderzoek braak.

Zaailingen

Door de verspreiding van het boeddhisme buiten Azië spreken onderzoekers nu over traditionele en moderne boeddhisten, postmoderne en seculiere boeddhisten. Er zijn zelfs geseculariseerde niet-boeddhistische zaailingen opgekomen, signaleert Blezer. Hij noemt Chögyam Trungpa’s Shambhala-training en de ‘mindfulness-based stress reduction’ van Jon Kabat-Zinn. Sommigen zien een westers of Nederlands ‘navayana’ ontstaan, een ‘nieuw voertuig’, naast hina-, maha- en vajrayana.

Daar wringt veel. Traditioneel en westers boeddhisme verschillen in benadering van westerse onderwerpen als ecologie, sociaal (politiek) activisme, emancipatie, psychologisering van boeddhistische opvattingen en secularisering (‘boeddhisme zonder geloof’). Soms, zegt hij, wordt zelfs de mogelijkheid van Verlichting helemaal losgelaten en ontstaan therapeutische en commerciële vormen van boeddhisme, in de stijl van ‘Zen en de kunst van management’ .

In het ‘global buddhism’ ligt de nadruk op de meditatieve ervaring. Het gevolg is dat de bestudering van het boeddhisme zich vooral richt op religieuze aspecten, psychologie en filosofie. Blezer bepleit een andere aanpak.

Het ´Nieuwe Nederlandse Boeddhisme´ kan naar zijn mening vruchtbaarder worden benaderd als een fenomeen dat in veel opzichten vergelijkbaar is met de new-agebeweging, de religieuze tegencultuur van de jaren zeventig van de vorige eeuw. Nieuwe boeddhisten hebben vaak dezelfde ideologische voorkeuren als die subcultuur: pacifisme, emancipatie, politiek links, ‘groen’. Zij sluiten aan bij de commerciële populaire cultuur door het gebruik van de massamedia.

Bij de bestudering van boeddhisme buiten Azië ligt de aandacht vooral op de oorspronkelijke teksten en leringen. In de visie van Blezer moet het accent worden verlegd naar de culturele, sociologische en economische aspecten van het zich ontwikkelende boeddhisme in de hedendaagse wereld, in het bijzonder in Nederland.

Pleidooi voor serieus onderzoek

Tegen de achtergrond van de situatie in andere westerse landen komt het pleidooi van Blezer zeker niet vroeg. Elders is onderzoek naar het boeddhisme in eigen land al uitgegroeid tot een erkend academisch specialisme. Het Journal of Global Buddhism, dat hier geregeld over bericht, is begonnen in 2000. Nummer 1 opende met een bespreking van drie toen recente boeken over ‘Buddhism in America’, waarvan twee door de grondlegger van het genre, Charles S. Prebish. De Europese pionier in deze sector, Martin Baumann, nu hoogleraar religie aan de universiteit van Luzern in Zwitserland, begon zijn carrière met een doorwrocht proefschrift Deutsche Buddhisten. Geschichte und Gemeinschaften in 1993.

Het wordt tijd dat Nederland aanhaakt.