Nederland kent een boeiende geschiedenis waar het gaat om het ontstaan van het boeddhisme in dit lage land. Wie waren de pioniers en waar speelde zich dat boeddhistische leven af? Hans van Willenswaard deed vanuit zijn eigen waarneming onderzoek naar het ontluikende boeddhisme vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw. Hij speelde – meestal in de zijlijn – een kritische rol in de wordingsgeschiedenis van – de unieke boeddhistisch wereld in Nederland.

In het eerste deel van de serie ‘Het mysterie van de zwarte tulp’ doet Hans in tien afleveringen verslag van zijn ervaringen en werpt hij een blik op de toekomst van het tulpenboeddhisme. Van Willenswaard – hij kreeg de naam Vimala Vijjo – nam in 1979 toevlucht tot de Boeddha, dharma en sangha. Zijn eerste baan na een opleiding in cultureel werk bracht hem begin jaren zeventig in het Amsterdamse Fantasio, waar hij een rol speelde bij de omvorming tot ‘meditatiecentrum De Kosmos’. Zo kwam hij op het spoor van vipassanameditatie. In 1990 ontmoette hij Sulak Sivaraksa, Thailand, de oprichter van het International Network of Engaged Buddhists (INEB).

In deze serie stelt Hans zich de welhaast onmogelijk taak om stapsgewijs een formule voor een toekomstig tulpenboeddhisme te onthullen. Hij doet deze poging met een flinke dosis zelfspot, want niemand is het nog gelukt de legendarische zwarte tulp te kweken. Met zijn serie wil hij een nieuwe impuls geven aan de discussie over de toekomst van het boeddhisme.

Een keurige AMVJ

Als cultureel werker in opleiding deed ik in ’67-’68 een jaarstage bij de AMVJ, de Nederlandse versie van de YMCA. Het jongerencentrum was gevestigd in een zijvleugel van een Amsterdams hotel, met uitgebreide sportfaciliteiten, op de hoek van de Stadhouderkade en het Leidse Bosje. De keurige AMVJ diende achter de schermen als overlegplatform voor strategisch jeugdbeleid in reactie op de onbeheersbaar geworden ‘jeugdcrisis’ in Amsterdam, Nederland en je mag wel zeggen de hele wereld. Bij dat overleg met politici, bestuurders en beleidsmakers van rijk en gemeente speelde Nico Torenstra – toen socialist en een goede vriend van ‘10-over rood’ André van der Louw – een belangrijke rol, samen met de christelijke jeugddeskundige Gerard de Haas. Hier werd besloten de gebouwen van de Vrije Gemeente, Weteringschans, en het Anker aan de Prins Hendrikkade beschikbaar te stellen voor de Provadya? – beweging (met vraagteken geschreven). De nieuwe cultuur moest vorm kunnen krijgen. De centra Fantasio[1] en Paradiso werden uit de grond gestampt, gevolgd door een keten van Provadya? clubs en open jongerencentra in het hele land. Ik ontmoette voor het zover was niet alleen mijn latere collega Ruud Tegelaar, die moderne jazz organiseerde in de AMVJ onder de naam Krunsj en één van de pioniers van Provadya? werd; maar ook AMVJ vrijwilliger Jack Monshouwer, event marketer en fabrikant van goocheldozen en bordspelen.

Het was in de jaren zeventig van de vorige eeuw onrustig in Amsterdam. Bezettingen en rellen. Op de foto tweede van links BD-redacteur Joop Hoek, met naast hem fotograaf Paul Stolk, juli 1971, Amsterdam, foto RPR.

Jack’s pionierende rol, nadat hij met een Thaise vrouw was getrouwd, als enabler van het therevadaboeddhisme in Nederland wordt nog wel eens onderbelicht. Hij bood een belangrijke springplank voor de eerste monniken die rechtstreeks uit Thailand Nederland bezochten.

Fantasio

Mijn eerste baan als professioneel cultureel werker, na mijn stage, werd in een team onder leiding van de altijd vrolijke Eckart Dissen – medestudent op de Sociale Academie – het vormgeven van de sociale activitieten van Fantasio. De artistieke kant werd gedaan door de Provadya? – jongens Ruud Tegelaar, Koos Zwart en vooral, maar onafhankelijk, FLUXUS genius en Hitweek redacteur Willem de Ridder[2]. Willem had zijn eigen ‘burelen’ in de Alexander Boerstraat met zijn beroemde Marjolein[3].

Koos werd wereldbekend door zijn ‘beursberichten’ voor de radio waarmee hij de prijs en kwaliteit van marihuana probeerde te controleren. Koos was de zoon van prominente PvdA politica Irene Vorrink.

Jazzkeldertje: de transitie

Nog voor Fantasio uit de hand liep – duizenden jongeren in het weekeinde in een gebouw dat daarop helemaal niet berekend was: het rubber druppelde van de electricieitsleidingen – nodigde ik de franciskaanse priester Ruud Lohman uit. Hij vertelde in het jazzkeldertje opgetogen over zijn ervaringen met yoga in India. Zijn verhaal bood een belangrijk aanknopingspunt toen we, na de sluiting van Fantasio, het latere meditatiecentrum De Kosmos vorm probeerden te geven. Een brandje in het theehuis had de doorslag gegeven. Er moest iets gebeuren.

Ton Alberts, foto Harry Meijer.

Het transitieproces is vastgelegd in de documentaire About Fantasio van cineast George Sluizer en jeugd-watcher Jan van den Brink[4]. Het is gênant de film terug te zien omdat we, vaak zwaar rokend, voortdurend onduidelijk en extreem door elkaar heen praten. Maar we komen eruit. Ruud Lohman – die zich later in de experimentele stad Auroville, Zuid-India, vestigde – bracht ons in contact met de Amsterdamse architect en Raja Yoga leraar Ton Alberts. Je kunt stellen dat die met zijn beminnelijke inzet en vele contacten het duizelingwekkende project gered heeft. Hij toonde een enorm open mind en illustreerde het belang van de weg van meditatie door ons voor te houden dat ook al zou maar één persoon de staat van werkelijk inzicht bereiken dit het experiment de moeite waard zou maken. Ons team reisde het hele land af met het doel spirituele leiders te onmoeten om advies en medewerking te vragen. De thema’s die we voorlegden waren vooral: meditatie en drugs; meditatie en engagement met maatschappelijke verandering; meditatie en eigentijdse kunst, nieuwe media en popcultuur.

We besloten een ‘huisdealer’ aan te stellen om het zinvol gebruik van bewustzijnsbeinvloedende middelen veilig te stellen. Alleen marihuana was toegestaan. Privé werd geexperimenteerd met LSD. Een patroon dat ik trouw volgde. Meditatie was niet alleen een doel in zichzelf, het was een onmisbare hulp om ontregelende ervaringen beheersbaar en zelf-gestuurd te houden. En ermee te stoppen.’

(Wordt vervolgd)

[1] De eerste voorzitster van het Fantasio bestuur was VVD raadslid Loes Vonhoff-Luijendijk.

[2] Willem was als ‘meesterverteller over de liefde’ te beluisteren op de BOS radio November 2015.

[3] Marjolein werd later staflid van De Kosmos.

[4] Nederlandse titel Omtrent fantasio – de Kosmos http://www.georgesluizer.com/03-Docs-36fantasio.htm