Levensbeschouwingen stellen zich doorgaans op als exclusief, met een eigen aanhang en identiteit. Men is gefocust op de eigen groep en haar voortbestaan. Maar eigenlijk zijn levensbeschouwingen er in principe niet voor de eigen mensen maar voor de hele wereld.
Zo ongeveer alle levensbeschouwingen, religieus èn seculier, komen immers met een plan voor de ideale samenleving. Het gaat om compassie, mededogen, betrokkenheid, barmhartigheid, naastenliefde – allemaal termen met uitzicht op anderen en op de situatie buiten de eigen groep.
Dat perspectief werkt elke levensbeschouwing op eigen wijze uit. Als een religie bijvoorbeeld een scheppergod kent, komt daarin toch mee dat die god iets heeft met alles wat hij/zij geschapen heeft. Het gaat om de aarde en haar bewoners.
Of neem de boeddhistische gelofte van de bodhisattva: ‘Hoe talloos de levende wezens ook zijn, ik beloof ze te bevrijden’. Ook al zo’n blik op alles en iedereen.
Over Jezus wordt verteld dat hij van de theologische elite op zijn donder kreeg omdat hij met tollenaars en andere zondaars omging. Zegt Jezus: ‘Gezonde mensen hebben geen dokter nodig’.
Hoe komt het dat de blik dan toch zo vaak op de eigen club gericht is? Hoe wordt een inclusieve visie verbouwd tot iets exclusiefs?
Het meest voor de hand liggende antwoord is sociologisch. Gelovigen scholen onvermijdelijk samen. Dat kan gebeuren omdat ze verdrukt worden, maar ook omdat er bij gebleken succes een organisatie moet komen. Elke organisatie vestigt grenzen. Bovendien komen dan allerlei machtsprocessen op gang die het exclusivisme versterken.
Verder wordt de eigen visie beperkt tot een kroonjuweel dat men koestert en uitdraagt. Het welkom aan nieuwe volgelingen luidt: ‘Je behoort nu bij ons en onze schitterende aanpak’, en niet ‘Wij behoorden al bij jou, want onze zorg geldt de hele wereld’.
Als elke levensbeschouwing nu eens terugkeert naar de eigen bron en weer uitvalsbasis wordt naar buiten… De leuze is niet langer ‘Kom bij ons!’, maar ‘Wij gaan naar hen!’. En dan niet om nieuwe bekeerlingen te zoeken, maar simpelweg omdat de wereld de werkplaats is. Het gaat niet primair om het in stand houden van de eigen organisatie, maar om het welzijn van die enorme doelgroep. Die moet allereerst gezocht worden bij kwetsbare, gemarginaliseerde mensen die niet delen in macht.
Levensbeschouwing wordt dan eerder start dan finish, eerder opgave dan gave. Aanhangers van levensbeschouwingen komen elkaar ook nog tegen en kunnen samen optrekken!
