Rust en Ruimte
Zijn Onmiddellijk en Onontkoombaar
Door Ontspannen in Aandacht
Niets Uitsluitend en Alles Omvattend
De Enkele Oorspronkelijke Werkelijkheid
Dit vers schreef ik in 2016 geïnspireerd door de Tibetaanse traditie van nyamgyur – Liederen van Spirituele Ervaringen, ook wel Mystieke Poëzie genoemd. In essentie zijn dit kernachtige samenvattingen van een bevrijdende ervaring en inzicht in versvorm. Het zijn pogingen dat wat niet verwoord kan worden toch te benoemen en in onze ervaring te brengen. Lastig is dat de kernachtigheid ervan een redelijke voorkennis en liefst ook ervaring veronderstelt om tot een direct inzicht en ervaring bij de lezer te leiden.
Een manier om dit te overkomen is, ook traditioneel, de essentiële tekst toe te lichten in een commentaar. Zo wordt de vaak cryptische tekst meer toegankelijk en leerzaam voor lezers in verschillende stadia van spirituele ontwikkeling. Hier heb ik een poging gedaan mijn vers van commentaar te voorzien. Verwoorden lukt steeds beter, maar ook in het spirituele gebied geldt het gezegde – makkelijker gezegd dan gedaan – als we niet opletten.
Voor nu, neem rustig de tijd om de tekst te lezen en te reflecteren op de betekenis voor jou, want het gaat het om een van de meer subtiele inzichten en toepassingen van Aandacht. Eerder dan letterlijk te begrijpen wat er staat, denk aan de beroemde metafoor van ‘de vinger die naar de maan wijst.’ Verlies je niet in de vinger (de letterlijke tekst), maar open je geest voor hetgeen het naar verwijst (neem het figuurlijk). Succes!
Rust en Ruimte
Dit zijn twee woorden die mij onmiddellijk aanspreken, om maar niet te zeggen verlangen oproepen. Grappig, want in Rust en Ruimte zijn betekent zeker ook de afwezigheid van verlangen. Verlangen (hoop), en haar tegenhanger, afkeer (angst), zijn hoe subtiel ook, emotionele reacties op wat we waarnemen. We kennen dat in ons dagelijks leven als reactiviteit, een emotioneel gestuurde reactie op een omstandigheid die voortkomt uit de drie fundamentele emotionele reacties —verlangen, afkeer en onverschilligheid.
Zolang we nog onder invloed zijn van deze geconditioneerde reacties ervaren we geen Rust en Ruimte, maar eerder Onrust en Beperking. Rust en Ruimte is hier de staat van zijn waarin we ons bevinden, die we zijn, als we geen enkele poging doen om het nu anders te laten zijn dan ze is. En het nu omvat al ons gedrag – gedachten, emoties, gevoelens, beelden, fantasieën en zintuiglijke waarneming van onze uiterlijk omstandigheden in het actuele moment, je hier-en-nu.
Rust – er is niets te doen, echt niet, en Ruimte — zijn er op het moment dat je ze niet beperkt met je reactiviteit. Let maar eens op hoe vaak je aan het ‘doen’ bent, terwijl dat eigenlijk helemaal niet nodig is. Het is een gewoonte die ik maar al te goed ken!
Zijn Onmiddellijk en Onontkoombaar
Onmiddellijk betekent hier niet zozeer dat ik er niets voor hoef te doen wat tijd kost, maar dat het onmiddellijk zo is, zonder iets te willen of moeten veranderen aan wat er is.Lastig, want ik ben me gewaar dat ik nog steeds reactief ben en inderdaad, hoe subtiel ook, altijd wel iets wil veranderen aan hoe het is.
Let wel, het betekent niet dat ik niets meer doe en alleen nog maar op de bank hang niets te doen. Nee, het betekent dat ik in mijn onvermijdelijke handelen in de wereld (net zoals jij – opstaan, werken, boodschappen doen, koken, wassen, schoonmaken, opvoeden enzovoorts) vrij ben van reactiviteit die voortkomt uit mijn verlangen, afkeer en onverschilligheid.
Als ik vrij van ben van reactiviteit dan zijn Rust en Ruimte onmiddelijk en Onontkoombaar, want zij zijn er spontaan bij de afwezigheid van reactiviteit, van geconditioneerd of neurotisch ‘doen.’ Ik handel, zonder iets te doen (lees – zonder ook maar iets te (willen) veranderen aan hoe het is in mijn perceptie en ervaring). Probeer het maar eens! Observeer je ‘doen’ en kijk wat er gebeurd als je daarmee stopt, als je ontspant in hoe het is.
Door Ontspannen in Aandacht
Aha, dus toch iets te doen, ontspannen dus! Ha ha, ja een mooie paradox. In mijn ervaring en inzicht is Ontspannen in Aandacht de essentie van het spirituele pad, en het lastigst om te doen. Het lijkt te simpel om waar te zijn, niet? Ontspannen, hoe moeilijk is dat?
Als je aandacht aan Aandacht geeft dan zul je zien dat door de tijd heen je begrip en ervaring van wat Ontspanning en Aandacht zijn veranderd en steeds alomvattender wordt.
Mindfulness en meditatie zijn technieken om je geest te trainen om aandachtig te zijn in het hier en nu. Het zijn relatief simpele technieken die doorgaans in hun werkzaamheid door de tijd heen onderschat worden. Maar ook overschat, want in de latere fasen van het Spirituele Pad moet de overgang of transformatie plaatsvinden van doen (techniek toepassen) naar niet-doen (zijn in wat er is).
Voor de leek of reiziger in de eerdere fasen van het Pad is dit onderscheid vaak academisch, een inzicht wat wellicht intellectueel onderschreven kan worden, maar nog geen ervaring kent. De paradox is dat het eigenlijk te simpel is voor ons om te zien, Aandacht is te voor de hand liggend.
- Experiment
Breng je aandacht naar je Aandacht, en Ontspan in wat zich dan ook aandient, ongeacht of het een gedachte, emotie, gevoel, lichaamssensatie of wat dan ook is. Zodra je opmerkt dat je ’het’ weer aan het doen bent (nadenken, concentreren, mediteren of mindfulness of wat dan ook), ontspan je weer, ieder moment opnieuw, net zolang – en dat kan jaren duren – tot je ’doen’ van Ontspannen van Aandacht (techniek), Ontspannen in Aandacht is geworden (staat van zijn).
Niets Uitsluitend en Alles Omvattend
Ontspannen in Aandacht kan alleen optreden als we niets uitsluiten van wat we waarnemen en ervaren, en alles omvatten. Uitsluiten is reactiviteit – dit (welke ervaring er dan ook nu is) moet er niet zijn, mag er niet zo zijn – en dan is er de onmiddellijke impuls, die vaak onder onze gewaarzijnsdrempel zit (we merken haar niet op) om het te willen veranderen, hoe subtiel ook. Alles Omvattend betekent precies wat er staat, we omarmen, omvatten alles – van pijn tot geluk, van afstand tot nabijheid, van opgaan in samenzijn tot eenzaamheid, van leven tot dood, overvloed en beperking, voor- en tegenspoed.
Alles wat zich voordoet, en het doet zich bij ons allemaal voor – hoewel niet altijd in dezelfde vorm, op hetzelfde moment en in dezelfde hoeveelheid. Ja, ik weet natuurlijk dat het niet mee valt (understatement) niets uit te sluiten en alles te omvatten, en ik heb mij nooit vrijer, opener en compassievoller ervaren dan in die momenten. Ze dienen zich aan tijdens beoefeningen maar steeds vaker spontaan en onverwacht, zomaar tijdens dagelijkse routine bezigheden.
Het mooie van het Ontspannen in Aandacht is dat er inherent niets uitgesloten, en alles omvat wordt, want het zijn de kenmerken van Ontspannen in Aandacht. Ontspannen in Aandacht = Niets Uitsluiten en Alles Omvatten.
De Enkele Oorspronkelijke Werkelijkheid
Zelf ben ik altijd vrij allergisch geweest voor absolute uitspraken en waarheden, en helaas, ook het Spirituele Pad grossiert in dit soort stellingen. Ik heb met veel moeite geleerd om mijn initiële reactiviteit hierop te ontspannen en de ‘waarheden’ niet letterlijk te nemen maar figuurlijk. Als ik woorden, stellingen en waarheden als relatief kan zien, dan ontspring ik de dans van radicalisering die onvermijdelijk voorkomt uit letterlijk nemen en leidt tot chronische reactiviteit.
Deze beperking die inherent in letterlijk nemen zit ontneemt onszelf, en anderen, de altijd al aanwezige Rust en Ruimte waar we mee begonnen. De Enkele Oorspronkelijke Werkelijkheid betekent niet dat er Een (1) enkele werkelijkheid is die voor iedereen hetzelfde is, maar dat er Een Oorspronkelijke Werkelijkheid is voor iedereen wanneer we Ontspannen in Aandacht. Een werkelijkheid in Rust en Ruimte, Onmiddellijk en Onontkoombaar, Niets Uitsluitend en Alles Omvattend.
