Soms wil een woord niet weg. Zo was het deze week met het woord cold turkey. Inmiddels is de term ingeburgerd, maar toen ik die midden jaren negentig voor het eerst hoorde, wist ik van niets.
Peter gebruikte het als een zelfstandig naamwoord, dat het eigenlijk niet is. ‘De cold turkey’, zei hij geheimzinnig, ‘overkom je niet als er niet iets anders gebeurt.’ Peter was toen aan het afkicken van drugs in een boeddhistisch klooster in Thailand. Het was zijn laatste redmiddel na een leven waarin hij volledig was vast gelopen.
Tien jaar later kwam ik de term opnieuw tegen. ‘Cold Turkey – van Carnaval tot Pasen’ was de naam van de expositie in Catharijne Convent, het museum voor religieuze kunst in Utrecht. Zeven kunstenaars cureerden samen een betekenisvolle tentoonstelling. ‘Sterven en verrijzen, van carnaval tot Pasen.’
Afkicken
Met carnaval vieren alle zintuigen feest: ogen, oren, neus, tong, huid. Je hele lichaam. En je geest? Die verdooft zich voor vier dagen, waarna op Aswoensdag met zoute haring en roggebrood het afkicken begint. Zo is Aswoensdag de rituele schakel tussen werelds genieten en daar afstand van doen. Het askruisje op je voorhoofd een symbool van vergankelijkheid. ‘Gedenk o mens dat gij van stof zijt en tot stof zult wederkeren.’
Zijn het vervlogen woorden? Ja, denk ik, als ik via winkelcentrum Hoog Catharijne weer naar het station loop. Super deals; alleen vandaag in de aanbieding; het tweede paar voor de halve prijs. Overal spullen en eten. Een vloedgolf, ‘als tranen in een lijdenskleed’, zoals een van de kunstenaars het toen zo mooi duidde. Hoe kan een mens zo’n overvloed de rug toekeren, tot as wederkeren?
Is cold turkey een vervlogen begrip? Nee, toch niet. Helemaal niet, wanneer ik later die middag naar de ervaringen luister van de deelnemers aan de drieweekse winterretraite in Naarden. Ook zij kicken af, al gaat het hier om het reinigen van de geest, niet van het lichaam. Peter kreeg kruiden, hier is stilte het heilzame middel. Je terugtrekken uit de wereld, stil en opmerkzaam zijn.
Poorten bewaken
Drie weken niet spreken, drie weken geen oogcontact. Spaarzaam veganistische voeding. Zitmeditatie, loopmeditatie, werkmeditatie. Verder alleen in je kamer. Zonder telefoon of tablet. Zonder boek of dagboek. Opmerkzaam zijn bij de poorten – je zintuigen – die je weer tot de profane wereld willen verleiden. Want zien, horen, ruiken, proeven en voelen doet je verlangen naar meer. Alert zijn en die poorten goed bewaken, zuivert de geest van gehechtheid en verlangen. Geeft helderheid en inzicht.
Cold turkey. Sterven en herrijzen. ‘Gedenk o mens dat gij van stof zijt en tot stof zult wederkeren’, zo klinkt het in de christelijke traditie.
Het boeddhisme kent het begrip nekkhama of renunciatie. Afzien van zintuiglijke genoegens, loslaten, verzaken. Om een groter goed te verkrijgen.
Er is geen enkele religieuze traditie die niet de een of andere vorm van afkicken kent. Loslaten – voor een helder hoofd en warm hart.