Sinds vorig jaar zijn er in Nederland en Europa duizenden partijen voedingsmiddelen en voedselgrondstoffen teruggeroepen. Ze zijn verontreinigd met ethyleenoxide. Dit giftige ontsmettingsmiddel is kankerverwekkend, mutageen en schadelijk voor voortplantingsorganen. De stof wordt nog steeds in te hoge concentraties in voedingsmiddelen aangetroffen. Mede door druk van voedselwaakhond foodwatch heeft de Europese Commissie tot een grote terughaalactie besloten.
Voedselschandaal waarvan het einde nog lang niet in zicht is
Voedselingrediënten die illegaal zijn behandeld met het in Europa verboden ethyleenoxide circuleren al meerdere maanden, maar mogelijk zelfs jaren op de Europese voedselmarkt. De NVWA is in haar Jaarbeeld 2020 duidelijk over het gevaar van ethyleenoxide. Het probleem volgens de NVWA is dat ethyleenoxide een genotoxische stof is, die kanker kan veroorzaken. Dat betekent dat er geen veilige blootstelling bestaat. Nog altijd komen er nieuwe meldingen binnen over met teveel ethyleenoxide vervuilde voedingsmiddelen na het grote ‘Sesamzaadschandaal’ uit 2020. In de eerste jaarhelft van 2021 is er gemiddeld iedere dag één nieuwe melding verschenen op het Europese netwerk voor voedselveiligheidsmeldingen (RASFF).
Momenteel zijn er meerdere partijen Johannesbroodpitmeel (E410) gemeld die verontreinigd zijn. Het additief is in Nederland vooral in ijsjes en bakkerijproducten verwerkt. Uit het RASFF blijkt dat er in ieder geval vijf partijen met vergiftigd Johannesbroodpitmeel Nederland als bestemming hadden en dus mogelijk zijn verwerkt in voedingsmiddelen. Bij één partij is zelfs 290 keer zoveel de maximaal toegestane hoeveelheid gemeten. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) laat aan foodwatch weten dat er na 16 juli 39 meldingen zijn binnengekomen die gerelateerd zijn aan E410. Het gaat om de producten Johannesbroodpitmeel, vegetarische snacks (kroketten, bitterballen), ijsjes, roomkaas, sauzen/dressings en een voedingssupplement.
Tot nu toe hebben deze meldingen in Nederland geleid tot drie openbare terughaalacties van verontreinigd Johannesbroodpitmeel (Holland & Barrett, Plus, Remia). In landen om ons heen zien we dat grote voedingsmiddelenconcerns als Mars en Nestlé actief ijsjes aan het terughalen zijn. Onder meer in Spanje en Finland. Foodwatch doet momenteel navraag bij AholdDelhaize, Mars Nederland, Nestlé en Unilever over hun terughaalacties en naar de stand van zaken rondom hun producten en mogelijke besmettingen.
Voldoende terughaalacties?
In Nederland zijn sinds september 2020 ruim 2.300 meldingen gemaakt van vergiftigde partijen en zijn tientallen levensmiddelen teruggeroepen (hier te vinden op de website van de NVWA). Het aantal terugroepacties in Nederland is echter beduidend minder dan die in Frankrijk. In dit voedselschandaal heeft Frankrijk vanaf het begin het voorzorgsbeginsel toegepast. Als iets niet 100% wordt vertrouwd dan wordt het teruggehaald, totdat de veiligheid wetenschappelijk is bewezen. Sinds afgelopen najaar zijn daar al haast 7.000 verontreinigde producten teruggeroepen. Van sesam tot ijs, peper, gember, sjalotten, koffie, brood, koekjes en kant-en-klaarmaaltijden.
Er is sprake van verdeeldheid en chaos binnen Europa. Sommige lidstaten in de Europese Unie hebben besmette producten, (momenteel vooral ijsjes), helemaal niet teruggeroepen. Daarom heeft foodwatch de Europese Commissie en de lidstaten per brief gewaarschuwd over de niet-naleving van de veiligheids- en gezondheidsvoorschriften door verschillende Europese landen. Foodwatch Nederland, Duitsland en Frankrijk hebben ook druk uitgeoefend op hun respectieve regeringen en handhavingsinstanties om zo consumenten te beschermen.
Europese Commissie geeft foodwatch gelijk
Mede door druk op Europees niveau van voedselwaakhond foodwatch heeft de Europese Commissie nu besloten: alle lidstaten zullen de gezondheid van Europeanen moeten garanderen. Met ethyleenoxidebesmetting aangetaste producten, waaronder ijsjes die Johannesbroodpitmeel (E410) bevatten, moeten massaal uit de handel worden genomen. De consumentenrechtenorganisatie is blij dat de Europese verordening die sinds 2002 de veiligheid van de gezondheid van de Europeanen garandeert, nu echt wordt toegepast.
De NVWA heeft ook gereageerd: ‘Fabrikanten, handelaren en retailers zijn er zelf verantwoordelijk voor dat de levensmiddelen die zij produceren of verkopen aan de voedselveiligheidsvoorschriften voldoen. […] Dat betekent dat bedrijven een publiekswaarschuwing dienen uit te doen als de producten waarin het verontreinigde E410 is verwerkt, de consument heeft bereikt.’
Laten lidstaten toekomstige schandalen ook gewoon gebeuren?
Europese verordeningen moeten beschermend voor burgers zijn, maar worden vaak slecht toegepast in de lidstaten. Lidstaten eigenen zich het recht toe de wetten naar eigen goeddunken te interpreteren. ‘Dit voedselschandaal toont eens te meer aan dat de druk van onafhankelijke organisaties zoals foodwatch, een tegengeluid vanuit de burgers, helaas noodzakelijk is en bijdraagt tot het garanderen van de voedselveiligheid van alle Europeanen’, zegt Frank Lindner, campaigner bij foodwatch Nederland.
Foodwatch wil het anders geregeld zien. ‘De handhavende instantie, in Nederland de NVWA, moet in de toekomst onmiddellijk zelf actief producten kunnen terugroepen van de markt als ze besmet zijn. En dit niet langer aan producenten en verkopers zelf overlaten. Op Europees niveau hebben we het voorzorgsprincipe niet voor niets afgesproken.’
