Noblesse oblige

Ik wist even niet wat ik ermee aan moest, met al die meningen rond Rients Ritkes. Daar blijf ik buiten, nam ik me voor. Buiten de zich heftig ontwikkelende discussie rond een, blijkbaar zelfverklaard, zenmeester. Ik ken hem niet, ik ken niet alle kanten van het verhaal of zijn motivatie. Dus ik oordeel niet. Maar het hield me bezig, zat me dwars en knaagde aan me. Iets met compassie en valkuilen. Iets met oordelen en valkuilen. Iets met ‘net goed’. Op de Facebook pagina van mijn eigen sangha stelde ik de vraag: ik zit ermee, ik loop vast. Wat doet het met jullie? Gevolg: een dagenlang durende discussie – variërend van ‘Rients is fout’ tot ‘ik weet het ook niet’ en iemand die vervolgens doodleuk de hele Facebook discussie naar het Boeddhistisch Dagblad kopieerde. De plek waar ik even niet wilde zijn…

Soms schept de beoefening valkuilen waar ik met donderend geraas induik en met modder besmeurd weer uit kruip. Kom, we doen even een kleine rondleiding langs de meest bezochte valkuilen. Een kijkje in de valkuil die ‘oordelen’ heet, bijvoorbeeld. Dat oordelen waar ik zo bang voor ben, als brave zennie, maar het uiteraard toch doe. In stilte meestal, maar toch. “Er is een verschil tussen de feiten zien en benoemen en oordelen,” zei mijn boeddhistische vriend F. Er rinkelde een kwartje in mij. Hij heeft gelijk. Er zijn feiten en die spreken duidelijke taal. De taal van een goudbrokaten rakusu, de taal van een Rolls en een Fiatje, de taal van begeerte.

Ik dacht aan een retraite waar ik een paar jaar terug bij was. Een retraite met een échte zenmeester waar alles en iedereen door de war en wakker geschud werd dankzij zijn billen bloot actie over een buitenechtelijke relatie met een leerling. Niet bepaald een slachtoffer type, maar wel een leerling. Ik vond het een mooie week. En een pijnlijke week. Mooi, omdat het me iets leerde over mijn relatie met mannen en macht, omdat het iets verhelderde over mijn relatie met mijn vader, omdat het me deed beseffen dat ik bovenal vragen moest blijven stellen ook al vind ik mijn leraar nog zo verlicht. Pijnlijk omdat ik met terugwerkende kracht te maken kreeg met oude pijn in nieuwe zakken, en omdat ik zag hoe mensen leden onder zijn coming out. Maar toch. Een op het oog onwenselijke situatie bleek een diamant met vele facetten. Een blessing in disguise die tekortkomingen en frustraties in het volle licht zette. Ik bekeek alle facetten en wist dat er geen eenduidig verhaal te vertellen viel over die retraite en de effecten van de blote billen van de roshi.

En daarmee belanden we in valkuil nummer twee: altijd meerdere perspectieven zien. Tuurlijk zijn er de feiten maar: ’hij heeft zichzelf ook niet gemaakt, nare jeugd, wat zal hij lijden, de inner circle is ook verantwoordelijk, kwaad straft zichzelf’….en zo voort en zo verder.

Resultaat? Niemand zegt iets en het het lijden gaat door. “Lijden is nu eenmaal peilloos,” zei mijn boeddhistische vriendin M. En weer rinkelde het kwartje en in mij kraakte en piepte het en ontstond er kortsluiting in mijn hoofd.

Toch is er in al die valkuilen één helder lichtje te vinden: intentie. De intentie om het goede doen en het kwaad vermijden. De intentie niet bij te dragen aan lijden. Ook al weten we dat we falen, ook al weten we dat lijden peilloos is. Toch de intentie om ons druppeltje keer op keer op de brandende aarde te laten vallen. En als leraar moet je misschien wel extra sterke intentie hebben het goede te doen. Dat ben je aan je stand verplicht. Noblesse oblige. En ik als leerling moet goed naar mijn leraar luisteren en kijken. Met kritische aandacht en liefde. Vragen stellen als ik iets zie of hoor dat ik niet begrijp. Noblesse oblige. Dat geldt ook voor mij.

En soms betekent het goede doen: dingen aan de kaak stellen. Spotlight er op. Iemand ter verantwoording roepen. In het volle besef van je eigen onvermogen en in de wetenschap en openheid dat ook jij aangesproken kunt worden op je gedrag en levenswandel.