Anneke Smelik, hoogleraar Visuele Cultuur aan de Radboud Universiteit en eertijds redactievoorzitter van het boeddhistisch magazine Vorm&Leegte, geeft op donderdagavond 1 juni de allereerste Han Fortmann-lezing in het Nijmeegse Lux-theater. De lezing gaat over de mediacultuur die een tsunami aan nieuws en beelden produceert die zich bewegen tussen ‘echt’ en ‘onecht’. Prof. dr. A. Smelik leidt ons, met een sterke visuele begeleiding, door het eigentijdse moeras van waar of niet waar naar een ethiek voor de betrokken toeschouwer.

Anneke Smelik, foto eigen website.

Vooral op sociale media strooit de nieuwsstroom met halve waarheden en ‘alternative truths’. Wat betekenen begrippen als authenticiteit en waarheid dan nog? De mediawereld dijt enorm uit, qua soort en snelheid. Hoe kun je als kijker omgaan met de dagelijkse hoeveelheid journaalbeelden van ellende in de wereld: aardbevingen, overstromingen, vluchtelingen, bombardementen, aanslagen? Terwijl er op je smartphone een stroom van al dan niet opgeleukte foto’s en berichten op je afkomt via Facebook, snapchat, instagram en twitter? Prof. Smelik verkent de poreuze grenzen tussen echt en onecht, feit en fictie, vals en waar met de volgende vragen.

1. Is authenticiteit de heilige graal van de hedendaagse beeldcultuur?
2. Is waarheid het slachtoffer van de polarisering in de samenleving?
3. En hoe kunnen we ons ethisch verhouden tot het wereldleed dat dagelijks op de telefoon of de televisie ons leven binnen komt?

In deze lezing formuleert Anneke Smelik een ‘mogelijke ethiek voor de betrokken toeschouwer’.

Het Han Fortmann Centrum heeft deze lezing ingesteld om nagedachtenis en oogmerken van zijn naamgever nog meer tot hun recht te laten komen. De lezing zal jaarlijks begin juni worden gehouden.

Han Fortmann Centrum Het Han Fortmann Centrum (HFC), opgericht in 1979, bevordert de persoonlijke ontwikkeling door het aanbieden van kwalitatief hoogstaande cursussen en andere vormen van training en activiteit op de volgende terreinen: creativiteit, levenskunst, lichaamswerk, meditatie, mindfulness, werk en loopbaan. In navolging van zijn naamgever stelt het centrum ‘heel de mens’ (lichaam èn geest) centraal, evenals de eigen bewustwording en ervaring.

Han (Henricus Martinus Maria) Fortmann (1912-1970) was hoogleraar Cultuur en Godsdienstpsychologie in Nijmegen. Hij was priester sinds 1936 en studeerde klassieke talen en psychologie aan de Katholieke Universiteit Nijmegen waar hij in 1959 tot hoogleraar werd benoemd. Fortmann was zowel religieus als sterk maatschappelijk ge-engageerd. Hij was een veel gevraagd spreker en publiceerde een rijk oeuvre aan artikels en boeken.

Het overkoepelend thema van zijn gedachtegoed is de aandacht voor de samenhang tussen lichaam en geest. Centraal daarbij staat het begrip bewustwording. Niet alleen als cultuurfilosofisch concept, ook als ‘praxis’; een ‘doen’ dat een directe ervaring brengt. Fortmann pleitte voor een systematische training in het waarnemen van wat zich in het hier en nu aandient. Hij wees er nadrukkelijk op dat goed waarnemen moeilijker is dan wij vermoeden.

Want zuiver waarnemen wordt belemmerd door onze preoccupatie met ervaringen uit het verleden en door onze hoop of vrees voor de toekomst. Zo wordt het beeld van het heden vertekend en dringt het heden alleen onvolledig of vervormd tot ons door.

Bewustzijn is bij Fortmann de kracht die ieder mens met zichzelf en met de wereld verbindt. Die verbinding is niet alleen gericht op het individu, maar juist ook op de verhouding tussen mensen en op de betrokkenheid bij de maatschappij.