Van 22 november 2024 tot en met 25 mei 2025 is in het Joods Museum in Amsterdam Sex: Jewish Positions te zien. De tentoonstelling toont de veelzijdige, verrassende en vaak tegenstrijdige betekenissen van seksualiteit in de Joodse traditie en cultuur. De tentoonstelling verkent diverse perspectieven, van Joodse geleerden uit vroegere tijden tot hedendaagse kunstenaars en influencers, van religieus tot seculier, en van hetero tot lhbtqi+-Joden.
Sex: Jewish Positions toont in spannende combinaties van traditionele Joodse voorwerpen, hedendaagse kunst en fotografie dat het Jodendom niet één uniforme en uitsluitend religieuze cultuur is. De tentoonstelling is georganiseerd rondom vier thema’s:
Plicht & Plezier, Verlangen & Controle, Seksualiteit & Samenleving en Erotiek & het Goddelijke. Ieder thema toont een waaier aan Joodse perspectieven op seks en seksualiteit.
Sex: Jewish Positions
Waarom hebben we seks? Is het voor intimiteit, genot, of alleen om kinderen te krijgen? Is seksueel verlangen meer dan fysieke aantrekkingskracht? Hebben we recht op seksuele vrijheid? Sinds mensenheugenis worstelt de mensheid met dit soort vragen.
In de Joodse cultuur heeft seks verschillende, verrassende en soms tegenstrijdige betekenissen. Je kunt het Jodendom als seksueel vrij of juist onderdrukkend zien – en alles daartussenin.
Sex: Jewish Positions laat een waaier aan perspectieven op seks en seksualiteit zien – religieuze rituelen tot kunst en populaire cultuur. In de tentoonstelling hoor en zie je uiteenlopende standpunten van middeleeuwse rabbijnen, hedendaagse kunstenaars, filosofen, sekstherapeuten, Talmoedwijzen en Influencers.
De traditionele Joodse wetten zijn duidelijk: seks is een religieuze, zelfs geheiligde plicht die het voortbestaan van de mensheid waarborgt en is alleen toegestaan binnen een heteroseksueel huwelijk. Maar de vroege rabbijnen hielden zich ook al bezig met seksueel genot. Ze benadrukten dat seks kan bijdragen aan ‘vrede in huis’ en een Joodse echtgenoot is verplicht om zijn vrouw seksueel te bevredigen, ook als zij geen kinderen (meer) kunnen krijgen. Feminisme, de lhbtq+-beweging en de veranderende maatschappij droegen bij aan nieuwe interpretaties van de Joodse wetten. Huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht en seksuele vrijheid maken ook deel uit van hedendaags Joods leven.
Thema Verlangen & Controle
In het traditionele Jodendom wordt seks strikt gereguleerd. Zo moeten mannen hun verlangens beheersen en voor het juiste gebruiken: seks binnen het huwelijk en het krijgen van kinderen. Mannelijke zelfbevrediging wordt als ‘zaadverspilling’ gezien. Ook is seks alleen toegestaan buiten de menstruatiecyclus. Voor sommige stellen houdt dit de passie juist levend, anderen vinden dat het hun verlangens in de weg staat. Met name feministische en queer Joden laten zien dat seksuele bevrijding en Jodendom ook prima kunnen samengaan.
De Nederlandse organisatie Sjalhomo, opgericht in 1979, streed voor acceptatie van homoseksualiteit binnen Joodse gemeenschappen en creëerde ruimte voor homo’s om hun Joodse identiteit ten volle te beleven.
Thema Seksualiteit & Samenleving
Seks is omgeven door diepgewortelde taboes. Elke samenleving bepaalt wat aanvaardbaar is en wat niet, maar regels worden ook opgerekt. Zelfs binnen de Bijbel bestaat ambivalentie rond zaken als incest, buitenechtelijke seks en interculturele seksuele relaties. Beroemde, vaak Joodse, seksuologen als Sigmund Freud en Magnus Hirschfeld maakten de weg vrij voor seksuele emancipatie en nieuwe vormen van seksuele identiteit. Politieke bewegingen als het feminisme en het nationalisme gaven ook Joden de mogelijkheid om nieuwe groepsidentiteiten te ontwikkelen. Diverse Joodse kunstenaars namen seksuele identiteit en genderidentiteit als onderwerp van hun werk. Met hun levens en werk stellen zij sociale normen ter discussie en bieden nieuwe vormen van zelfexpressie.
Thema Erotiek & het Goddelijke
De oude rabbijnen waren het over één ding eens: seks is een goddelijk geschenk, dus seksuele onthouding is verboden. Vooral op de sjabbat geldt seks als een heilige daad. Joodse mystici schreven de menselijke seksualiteit zelfs goddelijke, kosmische krachten toe. De band tussen God en het Joodse volk wordt als een liefdesrelatie beschreven. Dit komt tot uitdrukking in erotisch taalgebruik en zintuiglijke handelingen in teksten, gebeden en rituelen. Zo gaat men vol toewijding met de Torarol om en staat het beroemde Bijbelse Hooglied vol met erotische getinte poëzie. Van het laatste maakte de Amerikaanse kunstenaar Judy Chicago hedendaagse, feministische verbeeldingen.
Hedendaagse stemmen
Het Jodendom verandert voortdurend. Er komen steeds nieuwe stemmen bij, ook stemmen die ooit als onacceptabel werden beschouwd. Door de oude bronnen met een moderne blik te bekijken komen ideeën over vroegere seksuele normen ter discussie te staan.
Speciaal voor de tentoonstelling creëerde de Israëlische kunstenaar Noa Snir een kleurige serie van tien werken getiteld Episoden uit de Babylonische Talmoed waarin ze vanuit hedendaags perspectief op bekende en minder bekende passages over seks in de Talmoed reageert.
In het Kunstkabinet van het Joods Museum is de installatie Tumtum te zien van de Israëlische kunstenaar Gil Yefman (1979). ‘Tumtum’ is de benaming van vroege rabbijnen voor mensen wiens genitaliën verborgen of ambigu waren. Met zijn uitbundige overvloed aan lichaamsdelen, brengt Yefman een ode aan het non-binaire en wijst hij starre afbakeningen van seks en gender af.
Sex: Jewish Positions is van 22 november tot en met 25 mei 2025 te zien in het Joods Museum en is gemaakt in samenwerking met het Jüdisches Museum Berlin.
Over het Joods Museum
Gelegen in vier historische synagogen, biedt het Joods Museum een kijkje in het hedendaagse Joodse leven in Nederland, evenals een inkijkje in het verleden. Met moderne kunst en eeuwenoude geschiedenis, waaronder schilderijen, ceremoniële objecten, films en 3D-presentaties, krijg je een compleet beeld van de Joodse religie en cultuur in Nederland door de eeuwen heen. Samen met de Portugese Synagoge, Hollandsche Schouwburg en Nationaal Holocaust Museum vormt het Joods Museum het Joodse Culturele Kwartier. Ontdek vier eeuwen aan Joodse cultuur op vier locaties binnen slechts één vierkante kilometer in het hart van Amsterdam.
