Zij die zien in het donker

De boeddhistische televisie omroep zendt komende zondag een boeiende productie uit over het sjamanisme. Filmmaker Madelon Hooykaas bespeurt onder westerlingen een toenemende interesse in dat fenomeen. Zelf is zij sinds enige tijd ook een praktiserende sjamaan. Ze reist af naar Japan om enkele blinde vrouwelijke sjamanen te bezoeken en krijgt uiteindelijk toestemming om een sessie met deze vrouwen te filmen.

Eén van de betekenissen van het woord sjamaan is ‘zij die zien in het donker.’ In Japan worden zij itako’s genoemd. Het raadplegen van een itako is diep geworteld in de Japanse cultuur. Een sjamaan is er voor levensvragen, het helen van lichaam en geest en voor het communiceren met overledenen.

Traditioneel waren het vooral blinde mensen die deze roeping als levensmissie oppakten. Blindheid betekende in arme rurale gemeenschappen weinig toekomstperspectief. Sjamanisme was voor blinde mensen een van de weinige mogelijkheden om toch een belangrijke maatschappelijke rol te spelen. In de provincie Aomori in het Noordoosten van Japan bezoekt Madelon de enige twee oude blinde vrouwelijke sjamanen die nog praktiseren.

De Japanners geloven dat de zielen van de overleden naar de berg Osore gaan, letterlijk ‘de berg van de angst’. Deze gedoofde vulkaan in de noordelijkste punt van het centrale eiland Honshu is omgeven door kokende bronnen van zwavel en modder. Van oudsher hebben de itako’s een vaste ruimte in de boeddhistische tempel Bodai-ji op de berg Osore.

De film toont unieke beelden van sessies en gesprekken met deze sjamanen. De interviews geven de achtergrond weer waarom deze vrouwen sjamaan zijn geworden. De film maakt ook duidelijk waarom juist op de berg Osore een monument is opgericht voor de overledenen van de tsunami in 2011, en laat zien dat er nog steeds behoefte is een sjamaan te raadplegen.

Madelon Hooykaas is een Nederlandse beeldend kunstenaar. Ze maakt films en video-installaties en publiceerde verschillende boeken. In Maartensdijk geboren (1942) groeide ze op in Rotterdam en vestigde zich later in Amsterdam. In 1964 vertrok ze naar Parijs waar ze na studie bij verschillende Nederlandse fotografen het fotovak onder de knie kreeg. Kort daarna, in 1966,  ontving zij de Europhot-prijs van de Europhot voor jonge fotografen studeerde ze in het Verenigd Koninkrijk aan de Ealing School of Art & Design in Londen en werkte ze aan het fotoproject Along the Pilgrim’s Way to Canterbury, geinspireerd op het boek van  Geoffrey Chaucer’s The Canterbury Tales.

In 1970 vertrok ze naar Japan om verschillende fotografen te interviewen en verdiepte daar haar interesse in het boeddhisme. Zij was de eerste Europese vrouw die het werd toegestaan om in een  traditioneel zenklooster te mogen fotograferen. In haar fotoboek Zazen, gepubliceerd in 1971, waarvoor zij en de Nederlandse dichter Bert Schierbeek de teksten schreven.

De fotowerken van Madelon Hooykaas maken deel uit van de permanente collectie van het Stedelijk Museum Amsterdam, het Museum of Modern Art (MoMA) in New York, het Centre Georges Pompidou/Musée National d’Art Moderne in Parijs, de Bibliothèque Nationale de France (Parijs) en de Universiteit van Leiden, Nederland. In 1972 ging Madelon  op het gebied van film in Londen en Amsterdam intensief samenwerken met de Schotse kunstenaar Elsa Stansfield. Hun eerste film, Een van die dagen (One of these days) werd in 1973 in Nederland uitgezonden. Onder de naam Stansfield/Hooykaas worden ze met hun eerste video-installaties in 1975 beschouwd als Europese video pioniers. Tot de dood van Stansfield in 2004, werkte het du samen en maakte meer dan honderdvijftig werken. Werk van de twee kunstenaars is opgenomen in verschillende internationale museumcollecties.

In 2009 reisde Hooykaas weer naar Japan voor een verblijf in een zenklooster. In 2010 maakte ze naar aanleiding hiervan twee films– Zazen nu/Zazen now en Het Pad/The Path waarvoor de BOS belangstelling heeft. Ook publiceerde zij het fotoboek Zazen nu waarin een essay door de Amsterdamse zenleraar Nico Tydeman.

Regie: Madelon Hooykaas

Uitzenddatum: Zondag 28-9-2014 14:00 – 14:30 NPO 2

Herhaling: Zaterdag 4-10-2014 10:00 – 10:30 NPO 2

Bron BOS