In veel plaatsen in Nederland zijn zogenoemde weggeefwinkels te vinden. Ze beoefenen dana, belangeloze goedgeefsheid. Anders dan bijvoorbeeld bij de kringloopwinkels betalen de klanten geen cent voor de spullen die ze meenemen. Aan de andere kant vindt de bevoorrading plaats door mensen die van hun spullen af willen en daar geen inkomsten tegenover stellen. De winkels zijn gevestigd in panden waarvoor geen huur verschuldigd is.
Het motto van de weggeefwinkels is ontleend aan Mahatma Gandhi: “Er is genoeg voor ieders behoefte, maar niet voor ieders hebzucht.”
Een weggeefwinkel wordt door de organisatie wel het sociaal cement van een wijk genoemd, en winkel waar spullen gratis te verkrijgen zijn. Een wezenskenmerk van een weggeefwinkel is onvoorwaardelijkheid, dat iedereen er welkom is, zowel om spullen te halen als om spullen te brengen, dus zonder dat hier voorwaarden aan worden gesteld. Omdat hergebruik beter is voor het milieu, en weggeefwinkels doorgaans kampen met grote overschotten, is er ook bepaald geen aanleiding om de een wel en de ander niet toe te laten. Ook investeren vele weggeefwinkelaars hun tijd liever in mensen dan in administratie.
Weggeefwinkels zijn, hoewel ze gratis dingen weggeven, geen goederen- of kledingbank. De goederenbanken hebben, net als voedselbanken, als hoofddoel om materieel armere mensen te voorzien van wat ze gebruiken kunnen. Wezenskenmerken van weggeefwinkels zijn, dat iedereen welkom is om te geven en te nemen en dat ze meerdere doelen dient, bijvoorbeeld:
Het bieden van een plek waar het nu eens niet om geld draait maar om medeleven en respect. Een-geld-vrije-oase. Zorgen voor sociale samenhang in de wijk, gratis buurthuis. Een alternatief bieden voor de wegwerpeconomie. Zorgen dat heel verschillende mensen elkaar ontmoeten. Het creëren van een plek waar iedereen welkom is. Laten zien dat het ook anders kan. Zorgen voor verwarring. Laten zien dat je heel veel kunt bereiken door gewoon te doen. Mensen confronteren met hun eigen hebzucht. Een bijdrage leveren aan een beter milieu. Armoedebestrijding.
Vrijwilligers
Weggeefwinkels worden gerund door vrijwilligers, en bestaan bij de gratie van giften. Zij ontvangen geen geldelijke subsidie van de overheid. De meeste weggeefwinkels bevinden zich in kraakpanden of zijn als kraakpand begonnen. Hiernaast bestaan er ook weggeefwinkels die een (tijdelijk) leegstaand pand mogen lenen. Weggeefwinkels bieden mensen aan de ene kant de gelegenheid hun afgedankte spullen een tweede (of derde of vierde) leven te geven en dragen op die manier bij aan het verminderen van de verspilling, en aan de andere kant kan iedereen er gratis goede spullen zoeken die hij/zij gebruiken kan. Artikelen waarin meerdere mensen geïnteresseerd zijn, kunnen in een weggeefwinkel eventueel worden verdeeld door bijvoorbeeld te selecteren op motivatie, een verloting enz.
Verwarring
Het is voor de meeste mensen die voor het eerst binnenkomen in een weggeefwinkel even wennen: er hoeft en kan zelfs niet afgerekend worden. Alle tweedehands-spulletjes die er liggen, of het nu kleding is, een boek, speelgoed, huisraad, een computer of een pollepel, het is allemaal gratis mee te nemen. En er is in de meeste weggeefwinkels voor iedereen wel iets te vinden wat hij/zij nodig heeft of leuk vindt om mee te nemen, of aan iemand anders cadeau te geven. Hoe dan ook zorgen weggeefwinkels nog al eens voor verwarring, vooral bij nieuwe bezoekers. Je ziet ze gewoon nadenken, hoe kan dit?
Overschotten
De meeste weggeefwinkels kampen met flinke overschotten. Verschillende weggeefwinkels zijn ook ontstaan omdat de oprichters ergens tegen overschotten opliepen en dachten: daar is wel iets nuttigs mee te doen. De weggeefwinkeliers hebben de bedoeling om concreet de confrontatie aan te gaan met de allesoverheersende geldeconomie en de overmatige consumptie in de moderne westerse samenleving. Deze winkels staan in de opvatting van de initiatiefnemers lijnrecht tegenover de heersende logica van de geldeconomie, want geld is er niets waard en alle in de winkel aanwezige spullen worden zonder dat daar ook maar iets tegenover staat, weggegeven aan diegenen die ze gebruiken kan. Sommige weggeefwinkels werken ook mee aan de jaarlijkse internationale Niet-Winkeldag; op www.koopniets.nl staat meer informatie hierover.
Maximaal aantal goederen
Sommige weggeefwinkels hanteren wel een beperking wat betreft het aantal goederen dat iemand per keer mag meenemen. Dit is om te voorkomen dat handelaren de winkel leeghalen en de spullen gaan verkopen. Het is ook omdat de winkels geen plek willen zijn waar mensen schaamteloos al hun zakken vol kunnen stoppen met spullen die ze niet nodig hebben. Het is de bedoeling dat iemand zich even afvraagt of zij een ding wel gaat gebruiken zodat het niet nu weer op háár zolder stof gaat liggen vangen.
Verschil met kringloopwinkel
Is een weggeefwinkel nu eigenlijk wel echt iets anders dan een kringloopwinkel? Naast de reeks doelstellingen van weggeefwinkels, zijn er duidelijk verschillen. In kringloopwinkels worden de goederen ook veelal ingeleverd zonder dat er voor betaald wordt. Maar in kringloopwinkels wordt wel een prijs gerekend voor de goederen die worden aangeboden, deze kan afhankelijk van de doelstelling van de kringloopwinkel kostendekkendheid overstijgen. Een weggeefwinkel is vaak ook minder gericht op de spullen. Daarnaast werken in kringloopwinkels naast vele vrijwilligers soms ook een of meerdere betaalde krachten. Weggeefwinkels hebben vaak ook een sociale doelstelling en/of zijn ze een onderdeel van een groter geheel, met bijvoorbeeld een gratis internetclub en een eethuis, een vrije ruimte voor kunstenaars en zo.
Daarnaast is het mogelijk dat de winkel niet helemaal is volgepakt met spullen maar er bewust ruimte vrij is gelaten, om aan te geven dat meer niet altijd beter is, en/of mensen de gelegenheid te geven elkaar te ontmoeten. Gezien de grote overschotten waar weggeefwinkels mee te kampen hebben is er zeker plaats voor meer winkels.
