Een piek zonder berg.
Beste Hans,
Hoe denk jij als beroepsstamelaar over het Uiteindelijke?
Hans: Tja.
Franca: Dat kan je zelfs geen stamelen meer noemen.
Hans: Over het Uiteindelijke wil ik zwijgen.
Franca: ‘Zwijgen doe je het best met woorden’, schrijf je ergens. Hoe zwijg je met woorden over het Uiteindelijke?
Hans: Zo.
Franca: Haha.
Hans: Of zo.
Ik zeg niet dat het uiteindelijke bestaat. Ik zeg niet dat het niet bestaat. Ik zeg niet dat het bestaat en niet bestaat. Ik zeg niet dat het bestaat noch niet bestaat. Ik zeg niet dat het voorafgaat aan bestaan en niet bestaan. Ik zeg niet dat het eraan voorbijgaat.
Ik zeg niet dat het dé uiteindelijke is (een wezen, wereldgeest, bewustzijn, intelligentie, vader, zoon, heilige geest, drie-eenheid of godheid), ik zeg niet dat het hét uiteindelijke is (een kracht, wil, bron, principe, natuur, ding, alomtegenwoordigheid, grond of ongrond). Ik zeg niet dat het de uiteindelijke is met een kleine letter, niet dat het de Uiteindelijke is met een hoofdletter, en zo voort.
Franca: Waarom zo krampachtig?
Hans: Dat voel je niet goed aan. Ik zeg dit met een volstrekt ontspannen geest.
Franca: Waarin zit de ontspanning voor jou?
Hans: Ik leg het uiteindelijke niets op, ook geen zijn of niet-zijn of zijnde niet-zijn. Ik leg mezelf niets op, ook geen weten of niet-weten of wetend niet-weten. Ik speculeer niet over een eventuele relatie tussen het uiteindelijke en mezelf. En hoe graag ik ook op deze ontluisterende manier denk, ik vind niet dat anderen daarom naar mij moeten luisteren of zelf zo moeten denken.
Mijn denken is voor zover ik kan nagaan niet alleen vrij van vaste denkbeelden over het uiteindelijke en over mezelf, maar vrij van alle vaste denkbeelden. Daarom heb ik niets te bevestigen, niets te ontkennen, niets te bewijzen, niets te ontkrachten, niets vast te houden, niets los te laten, niets aan te prijzen en niets af te raden, dit ook niet. Is dat relaxed of niet?
Franca: Jouw weg is niet de via positiva want je bevestigt niets. Het is niet de via negativa want je ontkent niets. Wat is jouw weg?
Hans: De via via.
Franca: Pardon?
Hans: Dat is Latijn voor omweg. In mijn geval een omweg van een halve eeuw. Je mag hem ook de via invia noemen.
Franca: En dat is?
Hans: Latijn voor onbegaanbare weg. Niet voor te stellen, niet na te volgen, ook door mij niet. Of anders de via diluvia.
Franca: Wat is dat nu weer.
Hans: De wegspoelweg.
Franca: Je verzint ze ter plekke.
Hans: Net ze makkelijk. Wat te denken van de denkweg. De wegdenkweg. De denk-wég.
Franca: Klinkt niet erg transcendentaal allemaal. In de mystieke beeldtaal gaan we van laag naar hoog. Van beneden naar boven. Van de aarde naar de hemel. Van de mens naar God. Van het eindelijke naar het Uiteindelijke.
Hans: Zeker weten dat er een boven is? Zeker weten dat er een weg naar boven is? Zeker weten dat jij die weg kan gaan? Zeker weten dat het boven beter is dan beneden? Zeker weten dat je niet al boven bent? Zeker weten dat er een beneden is? Zeker weten dat je daar bent? Zeker weten dat je bent? Zeker weten?
Franca: Poeh.
Hans: De vraagweg.
Franca: Heb jij weleens een rechtstreekse ervaring gehad van het Uiteindelijke? Dat is namelijk de gebruikelijke definitie van mystiek.
Hans: Nooit heb ik het uiteindelijke rechtstreeks ervaren, niet dat ik weet. Nooit heb ik het uiteindelijke onrechtstreeks ervaren, niet dat ik weet. Nooit heb ik het uiteindelijke niet ervaren, niet dat ik weet. Waar dat de definitie van is, weet ik niet.
Franca: Ik doel op de eenheidservaring.
Hans: Soms voel ik me verenigd met dit of met dat of met het geheel. Soms voel ik me afgescheiden van het een of het ander of van alles. Maar verreweg de meeste van mijn ervaringen hebben met vereniging en afscheiding niets uit te staan. Wie zegt trouwens dat het uiteindelijke enkelvoudig is of maar op één manier ervaren kan worden? Wie zegt dat het uiteindelijke überhaupt ervaren kan worden of zelfs maar bestaat? Wie zegt dat er iets anders ervaren kan worden dan het uiteindelijke? Wie zegt dat concrete ervaringen van het uiteindelijke werkelijk ingegeven worden door het uiteindelijke?
Franca: Waardoor anders?
Hans: Een cartesiaanse bedrieger? Een machtige duivel? Verveelde goden? Vergeten doden? Een onderprikkeld, oververmoeid, ischemisch, anorectisch, gedrogeerd of losgeslagen brein?
Niet dat het wat uitmaakt. Ik heb hoe dan ook geen enkele behoefte om me te identificeren met bepaalde ervaringen of me te distantiëren van andere, als ik ze al uit elkaar zou kunnen houden. Is dat relaxed of niet?
Franca: Ervaringen van het Uiteindelijke bewijzen het bestaan van het Uiteindelijke. Iets belangrijkers kan je niet ervaren, lijkt mij. Ervaringen van het uiteindelijk zijn de heilige graal van alle religies.
Hans: Ik betwijfel of alle religies dezelfde graal hebben en of die heilig is. Voor zover ze een graal hebben die alleen door ervaring bevestigd kan worden, hebben ze wel allemaal hetzelfde probleem. Ervaringen van het uiteindelijke bewijzen uiteindelijk niets over het uiteindelijke, omdat hun bron niet onafhankelijk bevestigd kan worden. Je moet erin geloven. Redeneringen over het uiteindelijke bewijzen uiteindelijk niets over het uiteindelijke omdat ze net als alle redeneringen berusten op ongedefinieerde begrippen, onberedeneerde postulaten en een ongefundeerde logica. Je moet erin geloven.
Voor mij is dat geen probleem, omdat ik niets te bewijzen heb. Weten is stellend en stellig, niet-weten is ontstellend en ont-stellend. Het heeft geen inhoud. Je hoeft er niet in te geloven en je kan er bij gebrek aan inhoud ook niet in geloven.
Franca: Geen ervaringen, geen redeneringen, geen inhoud. Dat is dan drie keer niks.
Hans: Nada nada nada, om het met Jan van het Kruis te zeggen. Is dat relaxed of niet?
Franca: Het is wel heel relaxed.
Hans: Mijn hersenen klotsen in laxatief. Gedachten racen door mijn geest als diarree door darmen. Ze krijgen geen tijd om in te dikken, ikke niet om in te kakken.
Franca: Niet-weten als purgeermiddel voor de geest.
Hans: Ken je dat gevoel als je net naar de wc bent geweest nadat je heel nodig moest? Als de druk eindelijk van je ingewanden af is? Die ruimte in je onderbuik? Darmen die zuchtend van verlichting uitzakken en het er even van nemen?
Franca: Heerlijk.
Hans: Zo voelt niet-weten. Gedachtekronkels die zuchtend van verlichting uitzakken.
Franca: Niet langer in de verdrukking. Vrij zwevend.
Hans: Nergens op steunend. Niet-weten is een piek zonder berg.
