Over het verschil tussen ware zen, onware zen en weetnietzen.
In het begin van dit Witboek Zen hebben we kennis gemaakt met ansho no zen, weet je nog? Dat is Japans voor oppervlakkige zen, amateurzen, schijnzen, zondagszen, doe-het-zelfzen, zen van horen zeggen.
Ik weet natuurlijk niet precies wat er met die term, ansho no zen, bedoeld wordt, ik ben geen Japanner. Laat ik het maar definiëren als onware zen, dan zijn we het daar tenminste over eens. En laten we gelijk nog maar een paar woorden definiëren.
Wie zich verliest in onware zen, verkeert in een zenwaan; zijn zen is waanzen, hij is waanzennig.
Niet alleen doe-het-zelvers zijn gevoelig voor waanzennigheid, in sanghaverband kunnen deelnemers in een collectieve zenwaan terechtkomen. Dan krijg je waanzenleerlingen en waanzenleraren die elkaars zenwanen voortdurend bevestigen.* Hun zen is zenloos, hun inspanningen zinloos maar ze merken er niets van, zalig zijn de armen van zengeest.
* zie Preek 40 van de Linji Lu: Mijd de bluffers en de knoeiers
Nu vraag je je natuurlijk af wat ware zen is en wat onware zen – tenminste, dat hoop ik. Wanneer mogen we van waanzen spreken? Het is maar net wie je het vraagt.
De een zal vormboeddhisme waanzen noemen, de ander leegteboeddhisme.
De een zal vrije zen waanzen vinden, de ander georganiseerde zen.
De eigenzennige Ron Sinnige noemde zijn tweede zenclubje ‘geen zen’, en dat bleken bij de opheffing daarvan vier jaar later profetische woorden – al zou hetzelfde al in een veel eerder stadium gezegd kunnen worden van ‘geen zin’, lezen we in zijn blog.
Jan Bor (meer over hem verderop in dit Witboek Zen) vindt georganiseerde zen ‘onZen’. Hij adviseert iedereen om zijn eigen weg te gaan en zich niet te verliezen in een strikte levensstijl of afhankelijk te maken van een zogenaamde autoriteit.
Sommigen zullen malafide zenmeesters waanzennig noemen, anderen, met name zenleerlingen die hun geldelijke en geestelijke investeringen en hun eigen reputatie niet graag samen met de reputatie van hun zenmeester zien verdampen, vinden dat een leraar best ‘zen’ kan zijn, al heeft hij zich nog zo misdragen.
Er zijn theravadins voor wie het hele mahayanaboeddhisme mayaboeddhisme is en alle zen waanzen.
Er zijn zenboeddhisten die zweren bij de middenweg tussen nihilisme en essentialisme; voor hen zijn nihilistische en essentialistische zenboeddhisten waanzennig, en vice versa, terwijl nihilisten en essentialisten ook aan elkaars zengeestesgesteldheid twijfelen.
Er zijn zenboeddhisten die waanzen zien als een tussenstap van de zenleerling op weg naar ware zen; de zenleerling verkeert nou eenmaal in een zenwaan tot aan het moment van zijn verlichting – aangenomen dat verlichting het begin is van ware zen en niet een kelderverdieping van de waanzen.
Er zijn zenboeddhisten die de hele realiteit met alles erop en eraan, dus ook waanzen, zien als een manifestatie van het ware zelf, en je hebt er die ieder onderscheid onzin vinden, dus ook het onderscheid tussen ware zen en waanzen.
Zelf heb ik geen idee wat ware zen is, zoals ik ook geen idee heb of zenboeddhisten die zich druk maken over de vraag wat ware zen is daarom waanzennig zijn. Of dit ware zen mag heten weet ik niet, daarom noem ik het weetnietzen en liever nog niet weten.
Je ziet, zolang je woorden naar je hand weet te zetten, staan ze jou niet naar het leven. Mooie definitie van zen?
Hieronder nog even alle woorden op een rijtje. Doe ermee wat je wil en pas op dat ze niet met jou doen wat zij willen.
zenwaan
geestesgesteldheid van iemand die zich verliest in waanzen
voorbeeldzin:
Verlichting is je zenwaan doorzien.
waanzen
de zen van iemand die zich verliest in vormen; onware zen
Verlichting is het einde van de waanzen; of dat de volgende zenwaan?
afleidingen: waanzennig, waanzennige, waanzennigheid
collectieve zenwaan
zenwaan die een hele sangha in zijn greep houdt, zowel de zenleraren als de zenleerlingen
Geen zenwaan zo diep als een collectieve zenwaan.
waanzenleerling
waanzennige zenleerling
Waanzenleerlingen bevestigen onophoudelijk de waanzen van hun zenleraar.
waanzenleraar
waanzennige zenleraar
Een waanzenleraar bevestigt onophoudelijk de waanzen van zijn zenleerlingen.
eigenzennig
een geheel eigen invulling aan zen gevend
afleidingen: eigenzennigheid, eigenzennige
De grens tussen eigenzennig en waanzennig is net zomin te trekken als de grens tussen zinnig en waanzinnig of tussen ware zen en onware zen.
weetnietzen
1. de zen van niet-weten
2. niet weten van zen
