TV: Prison Pioneers

Achter de hoge muren van de gevangenis komt elke maandag een groep gedetineerden bij elkaar om mee te doen aan een cursus mindfulness. Een unieke inkijk in de gevangenis over de impact van mindfulness en meditatie op gevangenen en het werk van de eerste boeddhistisch geestelijk verzorgers in Nederland.

‘Zoals je spieren kunt trainen kun je ook je mentale kracht trainen’, spreekt Nelleke van Zessen de groep toe. Voor de gedetineerden is zij ‘de boeddhist’. Nelleke is een van de negen boeddhistisch geestelijk verzorgers die sinds 2011 gevangenen begeleiden vanuit een boeddhistische levensvisie.

Geestelijk verzorgers vormen belangrijke vertrouwenspersonen binnen de gevangenis. Hier kunnen de ingeslotenen terecht met wat hen echt bezig houdt. De gedetineerden hebben zeeën van tijd om na te denken sinds ze zijn opgesloten en hebben vaak een verleden dat zwaar op hun geweten drukt. In privé gesprekken kunnen zij hun dilemma’s en angsten op tafel leggen. Dit zijn vaak heftige en emotionele gesprekken.

Hoewel de meeste gevangenen nooit verwacht hadden ooit te zullen zitten op een kussen, zoeken ze Nelleke toch op. De gevangenen gaan met meditatie en mindfulness de confrontatie met hun verleden aan en hun opvliegend gedrag op zoek naar innerlijke rust en de hoop op een betere toekomst.

Documentairemaakster Ulrike Helmer produceerde ook de documentaire Onder de hemel is men thuis die in april 2014 door de Boeddhistische Omroep (BOS) werd uitgezonden. Daarin volgt zij zenpeacemaker Petra Hubbeling die een glansrijke carrière en een mooi huis inwisselde voor het leven van een boeddhistisch monnik. Met slechts haar laptop en een zwarte stationcar leeft de voormalige zakenvrouw een zwervend bestaan. Tegelijkertijd zette ze de Zen Peacemakers organisatie in de Lage Landen op.

De titel van de film is gebaseerd op een fragment uit het boek van de Joodse schrijfster Etty Hillesum (1914-1943). Petra Hubbeling besloot te gaan zwerven om te onderzoeken wat zij eigenlijk in zich draagt, zonder carrière, man, huis en spullen. Zelfs haar fotoalbums gooide ze weg. Sinds mei 2011 heeft Petra geen vaste verblijfplaats en past ze op huizen van mensen die op reis zijn. Met haar zwarte stationcar, een paar koffers en haar laptop trekt ze door het land. ‘Eenzaam ja, maar niet alleen’ zegt Petra. Niet voor niets is haar boeddhistische naam ‘Shinsi’ dat ‘standvastig voornemen’ betekent.

In deze film van Ulrike Helmer gaat de kijker met Petra mee op zwerftocht door Nederland. Ondertussen zien ze hoe ze bezig is vanuit haar logeeradressen de Peacemakers organisatie van de grond te krijgen. Boeddhist of niet, ze blijft in hart en nieren de zakenvrouw en ondernemer die graag tot actie wil overgaan en resultaat wil boeken.

Helmer maakte ook de documentaire Zensoldaat, portret van een boeddhist bij defensie, waarin zij de Helmonder Dennie van Loon (36) volgt. Hoe is het werken voor defensie te verenigen met het boeddhistische principe van geweldloosheid? Dennie legt zijn boeddhistische leraar Frank Uyttebroeck uit hoe hij worstelt met zijn werk voor defensie, ‘een geweldsorganisatie’, en boeddhist zijn.

Dennie zegt tegen zijn leraar: ‘Op de schietbaan botst het weleens. Maar aan de andere kant heb ik het gevoel goed bezig te zijn.’ Hij heeft het gevoel ‘dat iemand het moet doen’. De onderhoudsmonteur die als burger in het leger dient, heeft ook niet de illusie dat er vrede uitbreekt op het moment dat het leger wordt afgeschaft. Tijdens zijn uitzendingen naar Irak (2004) en Afghanistan (2007) kreeg hij het gevoel dat hij goed werk deed. ‘Ik doe het voor een groter doel, wat de Boeddha ook deed.’

Ulrike Helmer (1964) ontmoette het onderwerp van haar film over Dennie, die dertig minuten duurt, tijdens een bijeenkomst over een andere film die ze voor de Boeddhistische Omroep Stichting (BOS) maakte. Ze raakte in de ban van de vraag of en hoe boeddhisme en in het leger dienen samen kunnen gaan. Dennie wilde wel meewerken aan een film.

Helmer wilde tijdens het filmen focussen op de zoektocht naar antwoorden op de vraag hoe boeddhisme is te verenigen met soldaat zijn. Maar het verhaal kreeg een andere wending. Dennie kende de identiteit van zijn vader niet en was op zoek naar hem. Tijdens het maken van de documentaire kwam het contact overigens niet tot stand. Toen hij één jaar was, besloot zijn moeder zijn vader te verlaten. Hij heeft hem nooit meer gezien.