Gyalo Thondup, een oudere broer van de Dalai Lama die een cruciale rol heeft gespeeld in de geschiedenis van het moderne Tibet, is op 97-jarige leeftijd in zijn huis in Kalimpong in het noordoosten van India overleden. Als een van de zes broers en zussen van de Tibetaanse spirituele leider laat hij een nalatenschap achter die is opgebouwd uit een leven lang pleiten tegen de Chinese overheersing in Tibet.
Op verschillende momenten in zijn leven ondernam Thondup talrijke – soms wanhopige – pogingen om de traditionele cultuur en het zelfbestuur van Tibet te redden, waaronder het zoeken naar Amerikaanse steun voor een gewapend verzet tegen het Chinese communistische regime, maar ook door middel van een dialoog met Peking, contacten met wereldleiders en het aankaarten van de benarde situatie van Tibet bij de Verenigde Naties.
Adviseur
Thondup werd van jongs af aan klaargestoomd om als adviseur van zijn jongere broer te dienen. Zijn unieke rol in het bevorderen van de Tibetaanse zaak – vaak als onofficiële gezant van de Dalai Lama – en zijn vroege pogingen om het sociale en politieke systeem van Tibet te hervormen, zijn met een mengeling van eerbied en controverse ontvangen.
Thondup werd in 1928 geboren in een Tibetaanse boerenfamilie in een klein dorpje in de historische provincie Amdo in Tibet. Zijn familie vertrok in juli 1939 naar Lhasa nadat zijn jongere broer, geboren als Lhamo Thondup, was erkend als de reïncarnatie van de 13e Dalai Lama. Thondup was de enige zoon in de familie die niet was voorbestemd voor een religieus leven en werd daarom als tiener en begin twintiger voor studies naar het buitenland gestuurd. In de jaren 1940 en begin 1950 reisde Thondup veel naar China, India, Taiwan en de Verenigde Staten. Terwijl hij van huis was, marcheerde het Volksbevrijdingsleger Tibet binnen.
Steun voor Tibet
Thondup – die vanaf 1952 in India zou gaan wonen – speelde een belangrijke rol bij het onderhouden van vroegtijdige contacten met de regeringen van India en Amerika om steun te zoeken voor Tibet. Toen de Dalai Lama in maart 1959 ontsnapte naar ballingschap in India, nam Thondup de primaire verantwoordelijkheid op zich voor de contacten met de Indiase regering, waaronder met premier Jawaharlal Nehru en andere leiders. Hij heeft gezegd dat zijn rol in de succesvolle ontsnapping van zijn broer misschien wel de grootste nalatenschap van zijn lange leven is geweest.
Een ander succes kwam na zijn deelname als lid van een officiële delegatie van Tibet naar de V.N. in 1959, 1960 en 1961. De delegatie zocht steun voor Tibetaanse zelfbeschikking bij het internationale orgaan en slaagde erin drie resoluties aangenomen te krijgen in 1959, 1961 en 1965. Deze resoluties riepen op tot het beëindigen van praktijken die de mensenrechten en vrijheden van het Tibetaanse volk schenden, waaronder hun recht op zelfbeschikking. De hoop van Thondup dat Tibet de Chinese overheersing van zich af zou werpen is echter niet uitgekomen, ondanks de vele benaderingen waar hij zich voor inzette, van diplomatiek tot meer gespierd.
Contacten China
Thondup, die in China had gestudeerd, speelde een belangrijke rol in de contacten met Chinese leiders en bracht in de laatste decennia van de 20e eeuw verschillende bezoeken aan China als onofficiële gezant van de Dalai Lama. In 1979 ontmoette hij de toenmalige Chinese leider Deng Xiaoping, in de hoop op ontspanning. Tijdens het bezoek sprak Deng Thondup de beroemde woorden: “Behalve onafhankelijkheid is alles bespreekbaar. Alles kan besproken worden.”
De ontmoeting gaf aanleiding tot een reeks formele onderhandelingen tussen de officiële gezanten van de Dalai Lama en het Chinese leiderschap die voortduurden tot ze in 2010 tot stilstand kwamen. Naast zijn positie als broer van de Dalai Lama bekleedde hij hoge functies binnen de Tibetaanse regering in ballingschap. Hij was premier in 1991 en minister van Veiligheid van 1993 tot 1996.
Toch geeft een verslag van zijn leven – The Noodle Maker of Kalimpong, samen geschreven met Anne Thurston en gepubliceerd in 2015 – het diepst zijn meest controversiële rol weer, als spil in een geheime, door de VS gesteunde campagne om Tibetaanse verzetsstrijders van 1956 tot 1974 te bewapenen en te trainen.
CIA
Toen het Volksbevrijdingsleger Tibet binnenviel in 1949, was Thondup in Taiwan. Omdat hij niet naar huis kon, ging hij naar de VS, waar een oudere broer, Thubten Jigme Norbu, eerder naar toe was gegaan, en werd daar geïntroduceerd bij contacten bij de CIA, de Amerikaanse inlichtingendienst. Maar volgens Thondup benaderde de CIA hem pas weer in 1956, toen hij weer in India woonde en als achterdeur diende voor wat er in Tibet gebeurde, met concrete plannen om Tibetanen te helpen opleiden om de wapens op te nemen tegen de Chinezen.
Het verzet werd niet gesteund door de Dalai Lama, die als vredesfiguur het opnemen van wapens namens hem niet kon steunen, maar Thondup wel. Vanaf 1957 hielp hij met het rekruteren van strijders die in de daaropvolgende jaren naar Amerikaanse trainingskampen zouden worden gestuurd. Ongeveer 200 strijders werden uiteindelijk getraind in Camp Hale, een geheime locatie in Colorado. Veel van deze strijders werden later naar Tibet gedropt om radiocommunicatie met Langley op te zetten, waardoor de Dalai Lama later tijdig asiel kon krijgen na zijn vlucht in ballingschap uit Tibet.
Tibetaans verzet
Hoewel Thondup een van de tussenpersonen was tussen de Tibetaanse en Amerikaanse regering, betekende zijn status als broer van de Dalai Lama dat “Gyalo in de ogen van de Amerikaanse regering niet zomaar een tussenpersoon was; hij was de belangrijkste architect van het Tibetaanse verzet”, volgens Carole McGranahan, antropoloog en auteur van verschillende studies over het Tibetaanse verzet. Maar in zijn latere jaren leek hij spijt te hebben van zijn vertrouwen in de Amerikanen, die het trainingsprogramma in 1974 beëindigden te midden van de opwarmende betrekkingen tussen Peking en Washington tijdens het Nixon tijdperk. Zijn kritiek op de aanpak van de VS en andere regeringen veroorzaakte op zijn beurt aanzienlijke controverse rond Thondup binnen de Tibetaanse gemeenschap.
