Een kernvraag voor Westers boeddhisme: Wat prevaleert als zingevend kader, traditie of moderniteit?
De Britse auteur Stephen Batchelor is niet de enige vernieuwer van het Westerse boeddhisme. Een ander voorbeeld is de Vietnamese zenleraar Thich Nhat Hanh.
“Boeddha was geen god. Hij was een mens zoals jij en ik, en leed zoals wij. Als wij met een open hart naar de Boeddha toegaan, zal hij ons met ogen vol mededogen aankijken en zeggen: Omdat er lijden in je hart is, kun je mijn hart binnengaan.”
De openingswoorden van Het hart van Boeddha’s leer zetten de toon van Thich Nhat Hanh’s boek uit 1998. Het vertoont opmerkelijke overeenkomsten met After Buddhism, het vorig jaar verschenen boek van Stephen Batchelor.
Beide auteurs gaan in de sutra’s van de Pali Canon op zoek naar de woorden van de Boeddha. Beide zien in de vier Edele Waarheden een opdracht voor ons aardse bestaan. Beide situeren nirvana in de dimensie van ons leven, niet in een transcendente ervaring in een andere dimensie.
Er zijn ook verschillen. Batchelor houdt vast aan voorwaardelijk ontstaan in zijn oorspronkelijke betekenis; bij Thich Nhat Hanh verglijdt de betekenis in die van onderlinge afhankelijkheid van al het bestaande (‘interzijn’).
Voorts is het onderscheid tussen absolute en relatieve waarheid bij Batchelor een punt waar de weg van het boeddhisme begint af te buigen van de boodschap van de Boeddha, terwijl Thich Nhat Hanh dit onderscheid juist interpreteert als de bereikbaarheid van nirvana voor iedereen.
Boeddhisme groeit bij Thich Nhat Hanh organisch uit de boodschap van de Boeddha; bij Batchelor lijkt traditioneel boeddhisme juist een sta-in-de-weg om de beoefening in de praktijk te brengen die de Boeddha propageerde.
In de kern gaat het dus om een verschil in waardering van traditie. Wat prevaleert als zingevend kader: traditie of moderniteit?
Moderniteit heeft met haar geloof in wetenschap moeite iets metafysisch in haar omgeving te verdragen. Hoe kan de Boeddha nu op het grensvlak van de twintigste en de eenentwintigste eeuw zeggen: omdat er lijden in je hart is, kun je mijn hart binnengaan?
Vanuit het perspectief van traditioneel Aziatisch boeddhisme is de onttoverde Westerse moderniteit kwetsbaar door haar gebrek aan religieuze verbeelding en mededogen.
Batchelor blokkeert waar Boeddha een kosmisch wezen is bij wie wij te rade kunnen gaan. Hoezo? Wie zegt dat? Is hier geloof aan het werk? Terwijl Batchelor beter zou horen te weten; in zijn studie Alone with Others uit 1983 analyseerde hij de Westerse moderniteit precies op deze kwetsbaarheid.
De Franse filosoof Jean-Paul Sartre sprak een waar woord toen hij snedig opmerkte: “Ik ben niet minder metafysicus wanneer ik het bestaan van God ontken dan een andere filosoof die dat juist bevestigt.”
Boeddhisme heeft zijn manier van verwijzen naar de Dharma telkens weer moeten herformuleren en zal dit blijven doen. Voor wie arm genoeg van geest is, liggen Boeddha en Dharma voor het oprapen in het dagelijks leven. Is het boeddhisme wel eens kopje onder gegaan in zichzelf? Wel wis en waarachtig. Dit is de prijs van een levensovertuiging die zich telkens weer moet vernieuwen in een passende vorm van beoefening.
Moderniteit die metafysica wil uitdrijven is echter blind voor de transcendentie die zijn gestalte immer als een schaduw omgeeft.
Geef mij maar een Boeddha wiens hart we kunnen binnengaan.
Namu Amida Butsu,
Taigu
Henk Molenaar zegt
Ik denk dat ook hier de middenweg geprevaleerd dient te worden.
Jules Prast zegt
Een waarheid als een koe.
Sjoerd zegt
Hallo Jules, wat in dit kader een ( voor mij ) boeiende benadering van het religieuze is,vind ik in “Het oerboek van de mens “.
Zelf laat ik me graag inspireren door beiden. Vanuit mijn eigen ervaring heb ik niet zo veel gevoel bij het metafysische, maar waarover wij niet kunnen spreken, daarover moeten wij zwijgen, zei Wittgenstein. Naar mijn inzicht terecht.
Wel kan ik de gang volgen, zoals die aangeduid wordt door Meister Eckhard in zijn preken en traktaten. Het lijkt in essentie weinig verschillend van sommige zenboeddhistische benaderingen.
Het “Oerboek. …..enz “, kan ik je zeer aanbevelen.
Groet, Sjoerd
Jules Prast zegt
Dank je voor je reactie en je leesadvies, Sjoerd.
Als verlossingsleer is boeddhisme, van Gautama tot nu, doortrokken van religie en metafysica.
Velen hebben zinvolle gedachten gevormd op het terrein van de metafysica. Ook Wittgenstein, die zich in zijn Tractatus Logico-Philosophicus niet hield aan zijn eigen adagium.
Wat zegt het over moderniteit dat het metafysische vragen buiten de orde van de discussie wil plaatsen?
Batchelor formuleert waardevolle inzichten in After Buddhism maar laat zich afhouden van een vol begrip van boeddhisme door zijn huiver zich niet buiten de grenzen van de moderniteit te bewegen.
Verder past het nu te zwijgen.
Namu Amida Butsu,
Taigu
Sjoerd Windemuller zegt
Ah Jules, Wittgenstein kwam pas ruim na zijn Tractatus…enz. in zijn Filosofische Onderzoekingen tot zijn constatering voor zover ik weet.
Overigens hoop ik dat je net zo veel leesplezier aan de jongensachtige stijl van de schrijvers beleeft als ik zelf.
Veel leesplezier, Sjoerd
Arjan Schrier zegt
Wat opvalt is ook dat beide auteurs een andere achtergrond hebben dan theravad boeddhisme en van daar uit vrolijk aan het interpreteren slaan in het pali canon.
batchelor vanuit koreaanse zen en tibetaans boeddhisme. tich nat han uit almagaan van vietnamees boeddhisme.
Op zich niks mis mee, maar als er daarna selectief gewinkeld wordt in de pali teksten en vervolgens gezegd wordt dat die lezing en interpretatie des boeddha’s is gaan bij mij de wenkbrouwen omhoog.
met name anatta/oneigenheid, dat aan het als zodanig zien van de 5 khandhas, die het individu samenstellen, is gerelateerd lijken ze te negeren. de consequentie hiervan voor de levensfilosofie beslaat bijna alle tegenwerpingen en vast goed bedoelde inzet om alle levende wezens te redden en het boeddhisme te zuiveren. hoewel ik ook soms een flintertje trots en eigengereidheid en een ‘vermeende autoriteiten pesten’ meen te bespeuren.
Jules Prast zegt
Dank je, Arjan. De Pali Canon is niemands exclusieve domein en zeker ook niet Het Woord van De Boeddha. Evenals andere tradities berust Theravada zelf onvermijdelijk op een aantal interpretaties en aannames. Gautama wees ook maar met een vinger naar de maan. Elke andere boeddha kan met evenveel recht wijzen naar een weg die tot verlossing leidt.
Taigu
Guus zegt
Welke andere boeddha, Jules?
Sjoerd zegt
Jij?
Daisy zegt
Er was eens eens een japanse zenmeester die zei: “only wise man thinking with head(cynisch), but we concentrate on tanden (wijzend naar de onderbuik). Only mu! Mu!
Arjan Schrier zegt
Graag gedaan en bedankt voor je aanvulling Jules.
Zeker ook niet het woord van de Boeddha? Hoe weet je dat zo zeker? De theravada traditie claimt dat namelijk wel een onversneden weergave te doen van het leven en doen van de Boeddha. Verreweg de meeste academici menen dat ook. (zie bv de engelse wiki).
De Boeddha’s wijzen alleen de weg staat ergens in een sutta. Een Boeddha is als de zon en een Arahant als een volle maan die het pad oplichten.
De onbevredigende aard van het leven, de kortheid ervan en de korte duur waarin de boeddha’s boodschap te horen zijn is voor de goede verstaander een reden om voort te maken (samvega, spirituele urgentie). Voor mij staat vast dat sammaditthi, juiste of correcte mening van levensbelang is.
De Pali teksten zijn van niemand. Maar gezien de waarde die ik ze toeken zal ik af en toe wel reageren als er, naar mijn mening, een loopje mee genomen wordt. Het overleggen van die visies leidt vast tot een verhelderende gedachten wisseling.
Wat vindt jij trouwens van de 5 khanda’s?
Bonjour par tout.
Sjoerd zegt
De Gereformeerde Bond claimt de enige juiste onversneden weergave te vertegenwoordigen van de Bijbel als Gods Woord en de leer van Jezus als Gods Zoon, evenals de Heilige Geest als
Gods Vertegenwoordiger op de aarde.
Tevens claimen zij het eerste en enige juiste begrip te hebben van het ontstaan, bestaan en vergaan van deze wereld en de mensheid die daarop leeft.
De geschriften waarop zij zich beroepen zijn ouder dan de Pali canon.
Wat toont de juistheid van zo’n claim?
Ieder mens zal toch in zijn eigen leven hier en nu zijn eigen weg moeten vinden.
Zelf z’n hout zoeken om het vuur aan te houden.
Voor veel kinderen is Sinterklaas een zekerheid, maar dat verplicht niemand om daar in te blijven geloven als je volwassen bent.
Arjan Schrier zegt
De juistheid van de claim kan niemand aan een ander bewijzen, dat klopt. Maar daarom kan de claim nog wel waar zijn.
Beetje lullig voorbeeld maar ik kan niet bewijzen dat suiker zoet is. Maar als ik dat zelf vastgesteld heb wel claimen.
De uitspraken van, naar ik stel, de Verlichte (een samma-sambuddha, volledig op eigen kracht verlichte, dus zonder aanwijzingen), in de kalamasutta maken ook duidelijk dat geloof door hem niet als een valide criterium wordt aangemerkt.
Ik wil niet opdingerig zijn maar de kalama sutta heb ik meestal in deze vertaling gelezen:
http://www.buddhanet.net/e-learning/kalama1.htm
En naast deze sutta zijn er zovele die de geest van een groot man ademen. De wetmatigheid van kamma, de aanmoediging tot liefde en bovenal het doorzien van de persoonlijkheid als een proces. Maar goed.
De ouderdom van de teksten is m.i. ook geen criterium. Wel die in de kalamasutta, het zijn een paar A-4tjes maar dan heb je ook wat.
Je mag het een zekerheid a la Sinterklaas-geloof noemen. Maar met de methodes die ik gebruikt heb om mijn met de opvoeding bijgeleverde gereformeerde geloof te fileren en te verlaten heb ik geen gat kunnen schieten in deze leer en discipline (dhamma-vinaya).
En de Boeddha daagde zijn toehoorders ook uit om gaten te proberen te schieten in zijn leer. En wel hier:
http://www.buddhanet.net/e-learning/buddhism/bp_sut19.htm
Ik hoor het graag wanneer je ergens in een sutta een gat schiet :-). Mischien doe ik dat zelf ook ooit nog eens. Ik neem het in ieder geval niet voor waar aan. Maar wat ik kon checken klopte tot nu toe.
Sjoerd zegt
Hoe weet je dat het zoet is wat je proeft?
Wat betekent zoet eigenlijk?
Hoe weet je eigenlijk dat de verhalen over Sakyamuni over Sakyamuni gaan.
Hoeveel zelfbenoemde boeddha’s zijn er eigenlijk?
Ach laat maar, ik begrijp er niets van.
Arjan Schrier zegt
Zoet
Bv blind proeven met verschillende stoffen. Dan blijkt dezelfde stof steeds hetzelfde te smaken, noem het zoet. Zelf ooit eens op een kinderfeestje gedaan.
Sakyamuni
Heb je de kalama sutta gelezen? Wat er staat gaat niet over Sakyamuni. Maar over omgaan met suspecte uitlatingen.
De kalamasutta zelf wordt weer toegeschreven aan de Bhagava (wat gezegende betekent, d.w.z. gezegend door zijn eigen merites) een van de vele namen van Sakyamuni (de wijze van de Sakya’s). Maar in wezen is de boodschapper irrelavant voor de inhoud van de boodschap.
Zelfbenoemde boeddha’s
Geen idee hoeveel, minimeel evenveel als zelfbenoemde Arjans of Sjoerds den ik. Een naam zegt niks, dat weet iedereen. Maar sommige mensen hebben wel wat te melden. Boeddha’s melden over verlichting en dokters over ziektes. Dit zijn meer beroeps en kundigheids benamingen. Gesneden koek uiteraard.
Alles begint met vertrouwen. Daarna komt het onderscheidend inzicht. En dat een eventueel inzicht niet van mij is staat vast. Anders had ik m’n huidige (m.i. geevolueerde) inzichten wel direct bij mijn geboorte gehad.
Ik begrijp er ook niet alles van.
Sjoerd zegt
Ja, ja, vind jouw afsluitende zin wel inzicht geven, maar zelfbenoemde ‘Sjoerd’ ken ik niet.
Wanneer leefde hij?
bart zegt
ik wil ook wat zeggen, ik wil ook wat zeggen, gut wat wou ik nou zeggen?
Jules Prast zegt
Even terug naar mijn artikel: moderniteit versus metafysica.
Alle hierboven geuite geloofsclaims, die van mijzelf inbegrepen, tonen aan dat metafysica ook in de moderne tijd welig tiert.
En wie nog niet overtuigd is, leze deze bijdrage in Tricycle over bidden door boeddhisten in Azië, ook door Theravadins, de geschiedenis door: http://tricycle.org/magazine/buddhisms-higher-power/
Mét verwijzingen naar de desbetreffende canonteksten. Nogmaals: het zijn vooral de Westerse boeddhisten die wat kopschuw zijn voor zulke praktijken.
Maar wel interessant dat je de canon ook zo kunt uitleggen, toch? Misschien moet iedereen wel winkelen om een passend verhaal rond te krijgen uit die wirwar van teksten.
Daar komt bij: de uitleg die gegeven wordt aan “woorden van de Boeddha” is vaak mede gebaseerd op de abhidharmatheologie van de scholen ná de Boeddha die ook met het prbleem zaten hoe zij hun doctrinaire verhaal rondkregen.
Er bestaan interessante boeken over het spoor dat de canonteksten door de geschiedenis hebben afgelegd. “Onversneden” is nu net niet het woord dat past.
Wij weten niet eens genoeg welke delen van de canon door welke tradities te boek zijn gesteld en dus ook niet of ons een bepaald perspectief op de “historische” Boeddha wordt voorgespiegeld.
Dus voor mij blijft “de Boeddha” het Grote Spook. De dhamma is gelukkig vrij voorhanden, schreef ik onlangs al, en niet van papier. Dat helpt.