De wereld van ‘ruimdenkers’ wordt bestookt door ‘engkijkers’. Wat nu? Tom Poes, verzin een list! Zie je niet dat mijn tere gestel vreselijk lijdt onder deze stuitende ontwikkelingen? Doe wat Tom Poes! Zo Bommelen wij wat af, misschien zonder door te hebben dat het helemaal niet om ons individueel gaat, maar om iets wat ons allen tegelijk betreft, niets en niemand uitgezonderd. ‘Als we aanvaarden dat alles verschillend is, beginnen we de eenheid van het leven te zien. Als we de eenheid proberen te vinden zonder de verschillen te aanvaarden, is dat meestal het begin van een eindeloze zoektocht die nergens toe leidt en die alle wezens oneindig doet lijden.’ Zegt Bernie Glassman in Erkennen wat is.
Onder allochtonen en autochtonen komt dit aanvaardingsproces in ons land eindelijk op gang. Waren wij altijd een vrijdenkersnatie – de laatste decennia was ons ‘leven en laten leven’ een pose, waarbij individualisering en als tolerantie vermomde onverschilligheid hand in hand gingen. We zagen elkaar niet echt staan. Generaties gastarbeiders, asielzoekers en hun nakroost hebben we op kille wijze doodgeknuffeld en andersom was er bij grote groepen allochtonen weinig bereidheid tot interesse in onze moslimvreemde, hedonistisch ogende cultuur. Over en weer geldt dat gedogen iets heel anders is dan aanvaarden. Het eerste berust op afstandelijkheid, het tweede op verbondenheid En nu hebben we een situatie bereikt waarin de IND in december de uitzetting gelastte van een zes maanden oude baby van een Nederlandse vader en een Marokkaanse moeder, omdat de ongeboren vrucht niet was aangegeven…
Niet alleen in Nederland, maar ook elders in de wereld, woeden forse identiteitsproblemen. Niets is meer vanzelfsprekend. Terrorisme schept overal een vervreemdende werkelijkheid vol angst en onzekerheid. Paul Scheffer riep jaren geleden moslims op tot ‘waarheidsvinding in eigen kring’ (Maandblad NRC-Handelsblad december 2004). Een pijnlijk proces. Want de meeste humanitaire catastrofes voltrokken zich uit naam van een al dan niet religieus geloof. Daar weten wij in ons joods-Grieks-christelijke beschavingsproces alles van.
Steeds weer blijkt in een religieuze of ideologische setting ‘het instituut’ te zegevieren boven innerlijke vrijheid, waarin ‘de geest waait waar zij wil’ om met Ton Lathouwers te spreken. Dàt is in feite waar Ayaan Hirsi Ali zich destijds druk over maakte. En waarschijnlijk nog steeds. Want hoewel de islam op zich ‘instituutarm’ is, hebben zich in de leden van allerlei groeperingen beelden vastgezet die huiveringwekkende verstarring en wreedheid te zien geven. En de westerling is geneigd daar een vergelijkbare starheid tegenover te plaatsen. Kijk maar naar ‘onze’ Nieuwe Wereld, ooit symbool van de onbegrensde mogelijkheden, en naar het Israël van Netanyahu.
Bevrijding uit deze patstellingen is alleen mogelijk bij de gratie van die ‘vrij waaiende geest’. Een basisvoorwaarde om onbelemmerd de kwaliteit van het Nu te kunnen bewerken in een oneindige reeks in elkaar overvloeiende momenten. Het is de geest van Avalokiteshvara, de bodhisattva van zorgzaamheid, solidariteit en eenheid. Of: ‘de waarheid in je hart’, zoals de eigenzinnige zenmeester Ikkyu ruim 500 jaar geleden zei. Om dat ‘vrije waaien’ te bevorderen zullen we elkaar moeten waar-nemen, ont-moeten en spreken. Dan kunnen we weer ‘leven en laten leven’. Tom Poes’ list zit’m niet in de bokkensprongen van politici, maar bijvoorbeeld in een polsbandje – met alle kleuren van de regenboog.
