Mediteren buiten de mainstream: ‘De Boeddha was ook gender overstijgend’

Meditatieleraar Bay Hagebeek (1972) van de in 2015 opgerichte meditatiegroep Insight Revolution Sangha in Nijmegen begeleidt op zondag 17 november in het Zencentrum in Amsterdam een dag durende meditatiebijeenkomst. Deze bijeenkomst focust op de vraag hoe je, als lid van de LHBTQIA+ community, binnen het boeddhisme je eigenheid verder kunt ontdekken en ontwikkelen.

Bay: ‘Hoe belangrijk is het voor jou als lid van de LHBTQIA+ community dat je jezelf kunt herkennen in diegenen die jou in meditatie lesgeven of die met jou samen in de sangha mediteren? Waar kun je jouzelf rustig laten opgaan in een groep en waar voelt het als nodig om jezelf juist meer te laten zien?’

Tijdens de meditatiedag begeleidt Hagebeek deelnemers in het verkennen van deze onderwerpen op het snijvlak van identiteit en niet-zelf, door geleide meditaties, stiltemeditaties, uitwisseling en een lezing. Ook wanneer je je niet identificeert als lid van de LHBTQIA+ community ben je van harte welkom op deze bijeenkomst.

Deze dag gaat over representatie en authenticiteit. Over het verschil en de samenhang tussen identiteit en niet-zelf (anatta). De dharma benaderd vanuit een inclusief oogpunt waarin verbinding centraal staat, maar ook specifieke aandacht is voor verschillen. Hoe ga je om met jezelf en je meditatiebeoefening als je je niet mainstream voelt? En hoe kun je – al dan niet als lid van de LHBTQIA+ community – binnen het boeddhisme je eigenheid verder ontdekken en ontwikkelen?

Bay, in een interview op Bodhitv.nl: ‘Het begrip ‘verlichting’ vind ik belangrijk, ik vertaal het als ‘vrijheid’. Ik zeg ook wel dat verlichting aan gender voorbijgaat en dat de ‘Boeddha’ die de verlichting bereikte, hoewel de historische figuur een man was, dus ook genderoverstijgend was, eigenlijk ook non-binair. Het werd de levenstaak van de persoon Boeddha om anderen duidelijk te maken dat iedereen vrijheid kan ervaren en daar horen geen hokjes bij.’

Rainbodhi

Wereldwijd vraagt en krijgt de LHBTQIA+ community binnen het boeddhisme meer en meer aandacht. In Sydney, Australië, is sinds kort Rainbodhi, een communautaire groep voor LGBTIQ boeddhisten actief. De groep stelt dat het goed is om homo of gender divers en boeddhist te zijn.

Rainbodhi wil de homo- en transboeddhistische gemeenschappen van Sydney samenbrengen om spirituele vriendschappen te ontwikkelen en hun ervaringen als LGBTIQ en boeddhist te delen. Eind november presenteert de groep zich officieel in het Erskineville stadhuis van Sydney. De boeddhistische monnik en Rainbodhi-oprichter Bhante Akaliko Bhikkhu zegt dat de behoefte om een boeddhistische LGBTIQ gemeenschapsgroep op te richten mede ontstaan is door het debat over zogenaamde religieuze vrijheid debat in de Australische politiek.

Sangha Metta organiseert vanaf morgen tot donderdag 14 november in samenwerking met de Stichting Inzichtsmeditatie (SIM) in Naarden een tweede LHBTI retraite met Pascal Auclair.

Met deze LHBTI-retraite in Nederland willen de organisaties een ongedwongen en ondersteunende omgeving voor LHBTI-mensen creëren om aandacht (mindfulness), vriendelijkheid en wijsheid te cultiveren door middel van inzichtmeditatie. Het delen van stilte en mediatieve ruimte met gelijkgestemden, stelt ons in staat om meer in vrede met onszelf te zijn, van moment tot moment. De retraite is open voor beginnende en ervaren yogi’s die zichzelf identificeren als lesbisch, homoseksueel, biseksueel, transgender of interseks.

Pascal Auclair houdt zich sinds 1997 intensief bezig met boeddhistische beoefening en volgde retraites in Azië en Amerika met gerespecteerde monastieke- en lekenleraren. Hij is opgeleid door Joseph Goldstein en Jack Kornfield van Insight Meditation Society (IMS) in Massachusetts en Spirit Rock Meditation Centre in Californië. Pascal geeft les in Noord-Amerika en in Europa. Hij is medeoprichter en een van de hoofdleraren (Guiding Teachers) van True North Insight. Zijn diepte van inzicht, klassieke training en creatieve expressie worden gecombineerd tot een wijze en compassievolle aanwezigheid.

Klooster Tilorien

Het Klooster Tilorien in de Belgische Ardennen is een kloostergemeenschap gebaseerd op de vroeg boeddhistische leer. De waarden van deze gemeenschap zijn gebaseerd op liefdevolle vriendelijkheid, gelijkheid, inclusiviteit en ecologische duurzaamheid. Het klooster biedt een plaats die prioriteit geeft aan bhikkhunis en andere vrouwelijke kloosterlingen, terwijl wij ook de LGBTIQA+ gemeenschap en andere ondervertegenwoordigde groepen ondersteunen om zich in de dhamma te ontwikkelen. Tilorien verwelkomt een ieder die op zoek is om een einde te maken aan het lijden en geluk te cultiveren. Een biedt lezingen en retraites aan gebaseerd op de wijsheid en het mededogen van de Boeddha.

Ven. Vimala Bhikkhuni over het in 2018 geopende klooster. ‘Sinds 10 jaar geleden Ajahn Brahm in Australië de eerste volledige theravada bhikkhuni inwijding organiseerde is er veel gebeurd. Hoewel vrouwen als volledig ingewijden nog lang niet overal geaccepteerd zijn en in aantallen en mogelijkheden nog steeds ver achterlopen bij de mannen, is er een groeiend aantal, zowel in het Westen als in Azië.

Maar over LGBTIQA+ in de kloostergemeenschappen is weinig bekend. Als ze al worden geaccepteerd, heerst er vaak meer een sfeer van “niet over praten”, wat natuurlijk niet bevorderlijk is voor een vriendelijke, vreedzame gemeenschap die zich naar de leer van de Boeddha richt. Vaak wordt mensen verteld dat de Boeddha verboden heeft homoseksuelen of andere LGBTIQA+ in te wijden. Maar dit geloof berust op twee foutieve aannames:

-Dat alle Boeddhistische teksten ook daadwerkelijk van de Boeddha afstammen zonder dat er in 2500 jaar ook maar iets aan is veranderd.

– Dat de vertalingen en interpretaties van de oude woorden ook geheel juist zijn zonder dat rekening wordt gehouden met de verschillende zienswijzen en taalgebruik in de verschillende culturele en sociale achtergronden door de eeuwen heen.

Voor mij, als non-binary kloosterling is het heel belangrijk dat ook voor de groep van LGBTIQA+ meer mogelijkheden worden gecreëerd en dat de misverstanden uit de weg worden geruimd. Daarom heb ik mij ervoor ingezet om het klooster Tilorien een veilige haven te maken voor deze groep.

De theravada bhikkhuni inwijding werd voorafgegaan door een periode van studie en vooral de Universiteit van Hamburg speelde hierin een grote rol, Met tekst-vergelijkende methodes, een relatief nieuwe vorm van studie, kon worden aangetoond dat bepaalde teksten vroeger zijn dan anderen en dat niet alles wat in de teksten staat ook echt van de Boeddha afkomstig is. Het leek er sterk op dat na de dood van de Boeddha de gemeenschap juist aan openheid en acceptatie voor vrouwen en mensen met een andere gender of geaardheid begon te verliezen. Er kwamen meer en meer regels, die inwijding voor vrouwen moeilijker maakten en voor LGBTIQA+ bijna onmogelijk, afhankelijk van de interpretaties die daaraan worden gegeven.

Een belangrijk woord dat steeds weer naar boven komt is het woord “pandaka”. “Pandakas” mogen niet ingewijd worden volgens de orderegels. Maar niemand weet precies wat het woord betekend of waar het vandaan komt. In de meest strikte lezing heet dit een ieder die niet genderconform is en in veel conservatieve kloosters wordt deze vertaling zondermeer aangenomen. Maar na enige studie lijkt het erop alsof dit woord afkomstig is uit de Jain traditie, waar het “eunuch” betekent en dat het later is toegevoegd aan de teksten. In wat we nu kennen als de ‘vroeg-boeddhistische’ teksten is het woord ook niet te vinden en de Boeddha stond open voor eenieder die de eerlijke ambitie had om zich in de leer te ontwikkelen.

Maar er moet nog veel studie gebeuren om een geaccepteerde basis te creëren voor inwijding en om de critici te overtuigen. Vooral op het gebied van transgenders is er nog veel onduidelijkheid daar er in de vroege teksten niet expliciet iets beschreven staat. Daaruit zou men natuurlijk kunnen opmaken dat de Boeddha mensen gewoon als mensen zag en het totaal geen punt was of iemand transgender was; iedereen mocht inwijden. Maar we moeten ook bedenken dat er in die tijd geen mogelijkheden bestonden voor medische en/of hormonale behandeling. We leven in een samenleving met andere mogelijkheden dan toen en orderegels moeten soms aangepast worden aan de moderne tijd,

Ik ga er vanuit dat we de orderegels op de meest compassievolle manier moeten interpreteren. Maar geaardheid of gender zouden nooit een reden mogen zijn om iemand de inwijding te weigeren.’

Transgender en de boeddhisten

Als transgender maakte Isabelle* in het Belgische leger het leven als man en vrouw mee. Een boeddhistische transgender in een machowereld. In het leger werd ze geaccepteerd, door sommige boeddhisten werd ze net nog niet op een mestkar gezet.

Isabelle: ‘Op mijn zestiende vertelde ik mijn ouders dat ik als meisje in een verkeerd lichaam zat. Heel lang wist ik niet hoe ik er mee om moest gaan, dacht dat ik gek was en dat het na de pubertijd wel over zou gaan. In het boerendorp waarin ik opgroeide kon ik er met niemand over praten, zelfs niet met mijn vader. Pas via internet kreeg ik meer informatie en onderging ik uiteindelijk een behandeling en operatie.

Voor mijn gevoel maakt het niet uit of ik als man of vrouw soldaat ben. Mijn collega’s werken ook graag met mij nu ik vrouw ben. Ook de organisatie is daar positief over; in het Belgische leger werken (in 2009) momenteel twintig transgenders. De krijgsmacht is tegenwoordig niet meer zo’n mannenwereld. Als transgender beleef ik juist buiten mijn werk moeilijke momenten. Ik word achter m’n rug belachelijk gemaakt, ook door sommige boeddhisten. Ze hoeven me niet te aanvaarden, wel te respecteren. Het boeddhisme zegt veel over de werking van de geest. Dat er gehandeld, gedacht wordt vanuit verwarring, onwetendheid. Daarin vind ik wel troost en steun. Het verklaart waarom mensen zo doen. Maar vervelend blijft het.’

*Verzonnen naam om de privacy te beschermen.