Serie – De ziel en de chip – deel 1: Verkiezingen met een algoritme

Hoe kunstmatige intelligentie ons confronteert met wie we werkelijk zijn

In deze rubriek verkennen we hoe kunstmatige intelligentie – met name ChatGPT – mensen kan helpen naar binnen te kijken. Niet als vervanging van menselijke relaties, maar als spiegel die uitnodigt tot een innerlijk gesprek. Wie AI met aandacht en intentie benadert, merkt dat het vragen kan oproepen die iets in je aanraken – en zo inzicht geven in je gedrag, keuzes en verlangens. In elke aflevering staat een ander thema centraal, met steeds dezelfde uitnodiging:

Durf jij samen met AI te luisteren naar wat er in jou leeft?

“Welke politieke partij past het best bij mij?”

Een logische, zelfs gezonde vraag – zeker in tijden van politieke versnippering, wereldwijde onzekerheid en complexe verkiezingsprogramma’s. Geen wonder dat we technologie inschakelen. Van stemhulpen tot ChatGPT: het algoritme helpt je kiezen. Maar… wat laat je dan precies kiezen? Je overtuigingen? Je angsten? Je verlangen naar houvast? En wie maakt die keuze in jou? Wat zegt het over onze democratie dat we onze politieke richting toevertrouwen aan een machine? En misschien nog belangrijker: wat zegt het over onszelf?

Een algoritme werkt met voorkeuren, thema’s en keuzelijstjes. Je geeft aan wat je belangrijk vindt – zorg, onderwijs, migratie – en de computer berekent een match. Handig en overzichtelijk. Maar in deze logica sluipt een misverstand: de aanname dat jouw politieke voorkeuren te reduceren zijn tot standpunten. Alsof jij een optelsom bent van meningen.

De Amerikaanse journalist James D. Walsh waarschuwde: “AI can steal an election not by changing the votes, but by changing the voters.” Geen stemfraude, maar subtiele beïnvloeding: je denken verschuift, zonder dat je het doorhebt. Wat jou werkelijk beweegt, past vaak niet in een algoritme.

Wie kiest er: je overlever of je geweten?

In ons boek (Toen wist ik: zo kan het niet langer, in voorbereiding) beschrijven we hoe ons innerlijk uit drie delen bestaat:

• het authentieke kind (dat voelt, verlangt en weet),
• de innerlijke volwassene (die kan dragen en besluiten),
• en de overlever (die controle zoekt als het onveilig voelt).

Dit model is bijzonder relevant bij het gebruik van AI, juist omdat AI je confronteert met keuzes die meer zeggen over je innerlijke toestand dan je misschien denkt. Wanneer je ChatGPT vraagt naar een politieke voorkeur of levenshouding, is het waardevol om te herkennen wie er in jou die vraag stelt. Komt het voort uit angst, controle, verlangen naar erkenning of een dieper weten? Door dit model te gebruiken, kun je bewuster omgaan met hoe je AI inzet – en voorkomen dat je onbewust gestuurd wordt door de overlever in plaats van je geweten.

Verkiezingstijd is vaak een stressvolle periode. Juist dan neemt de overlever het roer over. Hij zoekt orde, zekerheid en overzicht – en AI lijkt hem daarbij te helpen. Maar de overlever is niet wie je ten diepste bent. Hij is een beschermingsmechanisme. De echte stem zit daaronder – en die vraagt om iets anders dan efficiëntie.

Wat als je begint met een andere vraag?

Niet: Welke partij past bij jou? Maar:
Wat raakt jou werkelijk als je naar de wereld kijkt?
Waar maakt je hart zich druk over?
Wat voor samenleving gun jij je kleinkinderen – en waarvoor kom jij dan zelf in beweging? Dat zijn vragen die geen algoritme je stelt. Ze vragen om stilte, moed en vertraging. Precies datgene wat vaak ontbreekt in verkiezingstijd.

Een andere toepassing van AI

Toch willen wij AI niet afserveren. Integendeel. Wij zien een andere mogelijkheid:
Niet als stemwijzer die je door keuzemenu’s loodst, maar als spiegel die uitnodigt tot een gesprek met jezelf. Wat als AI je niet vertelt wat je moet denken, maar je helpt luisteren naar wat je diep vanbinnen al voelt?

Je stelt een vraag aan GPT, GPT geeft een antwoord – helder, soms verrassend.
Maar dan begint het pas: Wat doet dit antwoord met jou? Stuit het je tegen de borst? Dan raak je misschien aan een innerlijke grens. Resoneert het diep? Dan is het mogelijk betekenisvol, omdat het woorden geeft aan iets wat je al wist, maar nog niet had uitgesproken.

Zo helpt AI je niet om je aan te passen aan het systeem, maar om terug te keren naar je eigen innerlijke weten. AI is op deze wijze niet zomaar een keuzemachine,
maar een spiegel voor je geweten. Stemmen wordt dan niet alleen een keuze, maar ook een ontmoeting met jezelf.
Als AI ons iets duidelijk maakt, is het dit: We zijn niet zozeer onze stem op het stembiljet kwijt, maar onze innerlijke stem – die weet wat recht doet aan het leven.

AI kan je helpen kiezen. Maar misschien stelt het je – onverwacht – een belangrijkere vraag:
Wie kiest er in jou? Is het je overlever? Je angst? Of de stille kracht van je geweten?

Een persoonlijk voorbeeld om mee af te sluiten

Laatst vroeg iemand mij: “Welke partij past bij mij, denk je?” In plaats van een antwoord gaf ik haar een vraag terug: “Wat in de wereld raakt je op dit moment het meest?” Ze zweeg even. Toen zei ze: “De manier waarop we met vluchtelingen omgaan. Het voelt alsof we ons hart gesloten hebben.”

We besloten samen die vraag in te voeren in ChatGPT: Wat zegt het over mij dat dit me zo raakt? Het antwoord was niet politiek, maar menselijk. Het gaf woorden aan haar compassie – en hielp haar beseffen dat haar stemkeuze vooral uit zorg voortkwam, niet uit strategie.

Dat moment leerde ons beiden iets essentieels: AI hoeft geen eindstation te zijn in je zoektocht, maar kan juist een vertrekpunt worden. Voor een gesprek met jezelf, en met de wereld.

Zelf in gesprek met AI?

In deze rubriek onderzoeken we AI als spirituele spiegel.

Wil je zelf ervaren wat een digitale dialoog kan betekenen?
Ga naar chat.openai.com, maak gratis een account aan en stel een vraag die voor jou op dit moment leeft.
Bijvoorbeeld:

• Waar maak ik me echt druk over in deze tijd?
• Wat vind ik belangrijker: vrijheid of veiligheid – en waarom?
• Wat betekent stemrecht voor mij persoonlijk?

Je hebt geen technische kennis nodig – alleen een beetje nieuwsgierigheid.
De rest is stilte. En luisteren.

Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.