De mensensoort heeft een imposante ontwikkeling doorgemaakt. Van jagen en verzamelen, via de landbouwrevolutie, de industriële en digitale revoluties, zijn mensen geworden tot wat ze nu zijn. Religies, filosofieën en ideologieën hebben plannen aangedragen voor het goede leven, en gedragspatronen geformuleerd voor geordende samenlevingen. Culturen zijn zich beschavingen gaan noemen. Vooral de laatste eeuwen is er economisch, politiek en wetenschappelijk veel gebeurd.
Optimaal?
Zijn we nu af? Hebben we onze optimale vorm bereikt? Hoeven we alleen nog hier en daar een kleinigheidje bij te stellen? Kunnen we onszelf een schouderklopje geven: ‘prima gedaan, mens!’? Gaan we de Verenigde Naties opheffen wegens gebrek aan agenda?
Helaas
De werkelijkheid loochent zo’n verguld plaatje. Zet alleen al op een rijtje wat Trump binnen drie weken heeft aangericht. Dan overvalt je een gevoel van onvoorspelbaarheid en dreigende chaos. Op het wereldtoneel is de vorige opvoering onderbroken en nu krioelen toneelknechten door elkaar, zonder te weten wat het volgende stuk zal zijn. Zeker geen blijspel.
Moreel tekort
De mens mag zichzelf een brevet hebben toegekend wegens opvallend technisch inzicht, maar het morele diploma kan nog lang niet worden uitgereikt. De VN-verklaring over mensenrechten bestaat al driekwart eeuw en is net zo lang overtreden. Er is weinig besef van de kernwaarden die het goede leven zouden moeten onderbouwen. Nihilisme is genormaliseerd.
De les uit twee wereldoorlogen is niet getrokken. Nieuwe oorlogen en genocides domineerden het nieuws. Oorlog is geaccepteerd als normaal middel om conflicten te beslechten. Tussen de mens die de vijand doodde met pijl en boog en de mens die dat doet met drones zit geen snippertje morele vooruitgang. Voor velen telt het leven van één abortusbaby of euthanasie-dode zwaarder dan dat van duizend gesneuvelde soldaten. Medici komen met levensverlengende methodes, politici hanteren levensverkortende strategieën. Tegenstrijdigheden ontgaan iedereen.
Kort zicht
De briljante mens blijkt een knoeier zonder overzicht te zijn. Kortzichtigheid nekt elke visie op de langere termijn. De overduidelijke klimaatcrisis wordt glashard ontkend. Politici lopen van lantaarnpaal naar lantaarnpaal, zonder het eind van de straat te zien. Lijstaanvoerders versmallen partijprogramma’s tot oneliners en veroordelen zo hun kiezers tot onmondigheid. Omdat radicaal-rechtse politici ‘wij’ tegen ‘zij’ opzetten, en poseren als redders, veranderen open democratieën sluipenderwijs in nationalistische autocratieën. Leugens vermommen zich als feiten. Het proza van uitsluitende noodwetten en decreten vervangt de poëzie van de menselijkheid.
Fluisterhoop
Hier en daar fluisteren mensen
hoop in elkaars oren.
Ze kijken elkaar in de ogen
en weten,
zonder woorden,
‘het kan anders’.
Hun dagdromen
verdrijven nachtmerries.
Het nieuws van de dag
herkennen ze als
een eeuwenoude opgave.
De straat
van de schone voleinding
lopen ze helemaal uit.
Hun enige oorlog
voeren ze
tegen de oorlog.
Hun enige wapen
is mededogen.
Hun enige strijd
is tegen
tegenstrijdigheid.
Hun medemenselijkheid
versiert de mensheid.
