• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Columns » Over mens-zijn en een paar afgedankte schoenen

Over mens-zijn en een paar afgedankte schoenen

15 augustus 2022 door gastauteur

Naar aanleiding van deze vraag die mij werd gesteld, schreef ik dit stukje – zomaar wat eigen persoonlijke gedachten en redenerend als wetenschapper. Los van al de boeken die een veel uitgebreider en meer diepgaand antwoord bieden.
Wat de mens onderscheidt van andere wezens, andere bewoners of componenten van deze planeet aarde, vat ik zomaar dus samen: dat zijn bepaalde specialisaties. En wel: zijn denken (deel uitmakend van zijn geestvermogen), zijn ademhaling (deze lichamelijke specialisatie van zijn lichaam, met longen deel de mens met zoogdieren) en zijn vermogen zich over de aarde heen te kunnen bewegen (zoals vrijwel alle dieren kunnen; om voedsel en water op te zoeken enzovoort).

Tekst Moniek Nooren

Let wel: ik heb het over specialisaties – over capaciteiten met zachte begrenzingen. Het gaat hier niet over unieke kenmerken.
Zo is het denken bijvoorbeeld niet uniek voor de mens. Recent is vast komen te staan dat dat dieren, ten minste apen, sommige vogels en vissen, een soort van denkvermogen hebben. Voor verhalen daarover zie de (sociale) media.

Planten zijn gespecialiseerd op het leven op een vaste standplaats. Zij onderscheiden zich van niet-levende dingen alleen door het volbrengen van een levenscyclus. Zoals alle levende weefsels veranderen ook plantaardige weefsels voor iedereen zichtbaar, ze herstellen zich en groeien op hun eigen manier. Plantaardige weefsels zijn gespecialiseerd op het vermogen licht op te vangen en om te zetten in energie, en op het vermogen water en daarin opgeloste stoffen uit de aarde op te zuigen enzovoort. Toch vinden mensen gewoonlijk dat planten te beschouwen zijn als ‘in mindere mate levend’ – omdat plantaardige individuen zich niet voortbewegen en ze niet zichtbaar ademen. Ze verplaatsen zich echter wel door zaadverspreiding. En zo op het oog ademen ze niet. Het is met het blote oog niet waarneembaar voor de mens: maar we weten ondertussen wel, dat planten ademen; zij ademen zuurstof of kooldioxide in- of uit, al doen ze dat wel heel onopvallend op microschaal.

Een plant zou kunnen zeggen: “Met mijn wortelstelsel, mijn bladeren, mijn schors, reguleer ik mijn voeding en energievoorziening; ook het ademen, sapstromen, de verdamping van water en het vangen van licht. Via minuscule huidmondjes, blad- en wortelhaartjes en gespecialiseerde celorganellen neem ik mijn omgeving waar. Ik heb een soort van tastzin, lichaamsbewustzijn en reuk- of smaakzin. Dat wil zeggen: via mijn huidweefsels ‘voel’ ik prikkels en ‘ruik’ ik bepaalde moleculen of stoffen.”

Dus, we zeggen dat planten leven omdat planten een levenscyclus laten zien. Wikipedia stelt op grond van de stand van de huidige wetenschap: “Hoewel er veel definities zijn voorgesteld, bestaat er geen sluitende omschrijving waarmee het onderscheid tussen de levende natuur en de overige werkelijkheid scherp wordt aangegeven en waarvan de bepalingen op alle organische systemen van toepassing zijn.”

Inderdaad. Rotsen nemen wij waar als niet bewegende, levenloze componenten in het landschap. Toch bestaan zij uit samengestelde elementen, uit atomen en nog kleinere deeltjes die in een lege ruimte bewegen. Water beschouwen we als een levenloze component van de planeet aarde. Het is een ‘samengestelde component’ – een lichaam waarvan wij de onderdelen, de organen, kunnen zien bewegen : bronnen, plassen, de zee en rivieren, regen enzovoort * Wij weten intussen dat het merendeel van al het water op wereldschaal met elkaar is verbonden via een kringloop of cyclus. Water, aarde en lucht  – die vormen samen een supercomponent. Of een superlichaam ? We zouden water, aarde en lucht prima als één levend systeem kunnen beschrijven: de aarde en de lucht ademen water afwisselend in – en uit; via neerslag en verdamping (evapotranspiratie).

Wellicht beschrijven we water, aarde en lucht als niet-levend, bij gebrek aan inzicht in deze componenten als geheel omdat wij ze (nog) niet goed kunnen overzien? Dat is een verrassende conclusie – zit er een fout in mijn redenering? Nee, het lijkt me toch logisch: als we geen scherpe, sluitende definitie kunnen geven voor levende organische systemen (zoals Wikipedia stelde); dan kunnen wij dat evenmin voor niet-levende, voor niet-organische materiële systemen. We kunnen levend – dier, mens, plant – en niet levend – aarde, water, lucht, vuur enzovoort –  ‘zo op het oog’ prima onderscheiden – maar op microschaal of macroschaal vervaagt elk onderscheid.

Elk materieel onderscheid – we vinden wel, dat wij mensen ons van de rest van de werkelijkheid onderscheiden door ons denkvermogen – dat we gelijkstellen aan een individuele geest of ziel. En dat het bezit van die geest de hoogste vorm van leven is.

Vast staat, dat de mensheid door zijn vergaande specialisatie in het denken veel kennis en macht over andere levende wezens heeft verworven. De mens kan die ten goede of ten kwade gebruiken – heilzaam voor hemzelf en anderen. De menselijke samenleving heeft intussen de planeet aarde flink veranderd – ten koste van andere wezens. Ze is in staat om die planeet verregaand te vernietigen – of te herstellen, tot een planeet met een meer harmonische samenleving waarin de mensheid een meer bescheiden rol vervult. Een planeet  waar andere levensvormen – en andere bijzondere componenten die er van nature zijn – meer ruimte krijgen.

Ten goede handelen of…?

Daar liggen ze dan naast de paardenbloemen: mijn oude wandelschoenen.

Ik voelde een merkwaardige drang om ze daar op die plek op de foto te zetten. En dan een verbinding aan te gaan met het pas geschreven stukje over wat onderscheidend is voor de mensheid. Het leek een briljante ingeving – maar intussen vraag ik me af of ik misschien gewoon nog niet helemaal wakker was – leed aan een korte geestesstoornis.

Waarom die aandrang? De schoenen waren na ca. 15 jaar gebruik toch echt op, lek en te kapot om nog te dragen. Ik vond het wel verantwoord om deze weg te gooien en een paar nieuwe aan te schaffen. En dan toch … nu hou ik mezelf nu met die foto een spiegel voor? Afgedankte schoenen horen daar niet, het is rommel langs het achterpad en milieuvervuiling in het groen. Deze schoenen maken deel uit van mijn nalatenschap voor de aarde. Een belastende, typisch menselijke nalatenschap – ze zijn van kunststof, van plastic. Handig spul in het gebruik – onhandig spul omdat plastic afval niet op natuurlijke wijze verteert. Voor de productie van zulke kunststof heeft de mens ‘kunstige’, ingewikkelde, processen bedacht én bovendien een industrie opgebouwd en aan de gang gehouden. Kunststoffen zijn nieuwe synthetische stoffen, ontstaan door een chemische reactie vanuit natuurlijke grondstoffen; koolwaterstoffen afkomstig uit aardolieraffinage. Dus de mensheid verbruikt de fossiele grondstof aardolie om het milieu te vervuilen met plastic – en daar doe ik aan mee.

Waarschijnlijk is het maken van die foto vanochtend toch ingegeven door een ietsje minder prettig voelen… door schuldgevoelens …? De nieuwe schoenen zijn gekocht; maar misschien mag ik, kan ik,  via zelfreflectie dat minder prettige gevoel verzachten?

Aha – hier de verbinding met het eerder geschreven stukje over de kenmerken van het mens-zijn. Wat in mijn eerdere opsomming onderbelicht was gebleven: de mens is (of lijkt) ook gespecialiseerd in zelfreflectie inclusief ethisch besef – dat gaat een stap verder dan het denken, wat ik al als eerste specialisatie had genoemd. Hoe kon ik dat vergeten? Nou ja – alle mensen, zoals ook ik, passen dat besef gedoseerd toe.

Waarom onderscheiden we eigenlijk levenloos en levend? En tussen die hoofdcategorieën van leven; mens, dier, plant? Omdat we behoefte hebben aan een graadmeter. Iedere mens neemt een bepaalde ruimte in, heeft een levenloze ruimte nodig, en ten minste water en voedsel, kleding, een bed en medicijnen. Wij moeten ons voeden met planten en/of dieren. Dat voelt minder prettig als je je diepgaand ervan bewust bent dat je deel uitmaakt van al wat leeft op deze planeet. Waarschijnlijk hebben mensen daarom die graadmeter bedacht tussen levende wezens die minder, die ‘maar een klein beetje’ levend zijn, en wezens die heel duidelijk (willen) leven.

We maken aldoor keuzes met verwaarlozing van bepaalde onhandige – minder ethische – effecten van onze handelingen. Ja toch? De vervuiling van de aarde door onverteerbaar afval – ach, dat valt wel mee en lost men in de toekomst wel op.

Anderzijds is daar dat ‘minder prettige gevoel’ dat ‘zomaar’ in je lijf lijkt op te komen. Het zet best veel mensen ertoe aan die voor anderen nadelige effecten juist niet te verwaarlozen. Een groot aantal mensen zet zich ‘ten goede in’, voor behoud van dieren en planten, natuurlijke landschappen en van schone milieus, water, rotsen en bergen. Om dat minder prettige gevoel te bestrijden of puur uit liefde voor natuur en aarde?

Hoe zet ik mij ‘ten goede in’ in verband met deze schoenenkwestie? Feit: ik wil gaan wandelen met goed zittende waterdichte schoenen. Sorry lieve aarde, ik ga de afgedankte schoenen weggooien. Hoe doe ik dat zonder jou daarmee te belasten? Kan ik niets beters kon doen dan ze in de grijze restafvalbak te stoppen? Toch even uitgezocht; en maar goed ook – ik kan ze voor recycling aanbieden door ze naar de kleding- en textielcontainer van Restore kringloop te brengen. Die staat gelukkig vlakbij, naast de buurt-supermarkt.

En lieve aarde, ik probeer de afgedankte schoenen te vervangen door zogenoemd duurzame exemplaren. Ik ontdek dat er een labels en keurmerken zijn gekomen voor herkenning van meer duurzame schoenen; heel mooi. Echter: geheel duurzame schoenen –  geheel bestand uit gerecycled of volledig natuurlijk materiaal – zijn te hoog gegrepen voor mij, zijn hartstikke duur.
Dus ik koos tenslotte voor een compromis: voor een voorjaarsaanbieding (50% korting!) van ‘De Bever’, met hun Our Planet-keurmerk.

PM Overigens lijken de neiging tot zelfreflectie en ethisch besef, evenmin uitsluitend voorbehouden aan het mensengeslacht. Een uitdaging voor nader onderzoek!

Categorie: Columns, Geluk Tags: dieren, duurzame schoenen, graadmeter, kunststoffen, levende wezens, levenloos en levend, levenscyclus, mensen, Moniek Nooren, onderscheid, planeet, planten, rotsen, vervuiling, zelfreflectie

Lees ook:

  1. Lief voor dieren, lief voor mensen
  2. Boeken – Boommensen
  3. Het jaar 2020 – dag 247 – hillegersberg
  4. VrijdagZindag – hoogopgeleid

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

gastauteur

diverse schrijvers 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 10 februari 2025
    Zen Spirit studiegroep 'Het verborgen licht'-vanaf 10 februari 2025
  • 2 mei 2025
    Phowa Studieweek
  • 9 mei 2025
    Seminar Tenzin Wangyal Rinpoche
  • 12 mei 2025
    Maandagochtend meditatie in Amsterdam-West
  • 13 mei 2025
    Verdiepingsbijeenkomst Hand in hand met de Boeddha
  • 13 mei 2025
    Dinsdagavond op even weken samen mediteren in Almere Buiten
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Weet jij wat een anker is? Test jezelf!

    Hans van Dam - 2 mei 2025

    Deel 3 van een 5-delig dwaalgesprek over de mystieke roos.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Wat is quiëtisme?

    Hans van Dam - 27 maart 2025

    Over het stillen van de wil.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Paus Leo XIV – ‘help ook elkaar om bruggen te bouwen – met dialoog, met ontmoeting’
    • Aardbeving van magnitude 3,7 schokt Tibet
    • Vrijdag Zindag – Wat Schoof had willen zeggen
    • Je kunt niet gezond zijn op een zieke planeet
    • Het pad uit het woord

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.