Eigenlijk een rare term, spelregels. Spel en regels, dat schuurt. Spel vergroot speelruimte, regels beperken die juist.
Spelende kinderen worden zich al vroeg bewust van de last van spelregels, vooral als het tegenzit. Met kleinzoon Lev speel ik een dobbelspelletje. De spelregel is dat je een vijf moet gooien. Lev: ‘als ik een twee en een drie gooi, is dat toch ook vijf?’
Stel je speelt met een pakkend beeld, bijvoorbeeld dat van de mammoettanker. Niet echt het toppunt van wendbaarheid. Die staat dan voor een hardnekkig systeem, zoals een bankenwereld die niet heeft geleerd van de bankencrisis en op de oude voet doorgaat. Of een kerk die niet heeft geleerd van een misbruikcrisis en hardnekkig vasthoudt aan het celibaat voor haar priesters.
Spel combineert twee perspectieven en heeft daardoor iets dubbel-zinnigs. Je gebruikt een helder beeld, zoals de mammoettanker, om een ander domein te verhelderen, zoals het bank- of kerksysteem.
Regels schuren met spel omdat ze de eenduidigheid dienen. Ze leggen gedrag vast, om elk spoor van dubbel-zinnigheid te vermijden. Regels houden de mammoettanker op koers. Bankbazen zijn handhavers van voorgeschreven gedrag. Het Vaticaan hanteert het kerkelijk wetboek en een geheel eigen gendertheologie.
Wie macht heeft, formuleert de spelregels. Die liggen vast in wetten, maar zitten ook in de heersende cultuur.
Neem nu de Haagse politieke cultuur, of de ambtenarencultuur, en bekijk de toeslagenaffaire. Er is weinig speelruimte, voor gedupeerden, en zelfs voor controlerende Kamerleden. Sensibiliseren betekent ‘iemand herinneren aan de spelregels’. Voor de regering zijn dat monistische regels: coalitiefracties verdedigen de regering door dik en dun. Dualisme blijft over voor de oppositie met haar ongevaarlijke minderheid.
Spelregels schuren in de politiek, maar ook in levensbeschouwingen, of die nu religieus zijn of atheïstisch. Afhankelijk van het mammoettankersyndroom leggen handhavers hun spelregels op.
Tja, mammoettanker. Een wendbare skûtsje is toch een veel aantrekkelijker beeld…
