Gaat het met ons, de mensheid en de wereld steeds beter of almaar slechter? De laatste tijd komen er tegenstrijdige antwoorden op deze vraag.
Steven Pinker schreef een dik boek, ‘Enlightenment Now’ (‘Verlichting nu’), om aan te tonen dat de Verlichting ons welzijn heeft bevorderd en dat het uit moet zijn met al dat doemdenken. We hebben het nog nooit zo goed gehad.
Na een boek over ‘Onbehagen’ kwam Bas Heijne met een vierdelige tv-serie met dezelfde titel. In boek en serie draagt hij argumenten aan voor de boodschap dat we met zijn allen rampzalig bezig zijn.
Wie heeft gelijk?
Ik denk dat Pinker en Heijne elk een eigen keuze maken uit de voorhanden signalen en criteria. Maar een slag dieper gaat het om een verschil in mensbeeld.
Ik houd het dan maar op de mens als knappe knoeier, of, zoals Jean Paul van Bendegem het formuleerde: de geniale prutser. Pinker ziet het genie, Heijne de prutser.
Kan de knappe knoeier het kwaad en het geweld bestrijden, de ideale samenleving vorm geven, en de natuur gebruiken zonder haar te vernietigen?
Is de geniale prutser eigenlijk in staat zichzelf te kennen, laat staan te voorzien wat onze toekomst is?
G.J. Smeets zegt
“Kan de knappe knoeier het kwaad en het geweld bestrijden, de ideale samenleving vorm geven, en de natuur gebruiken zonder haar te vernietigen?”
Dat zijn drie totaal verschillende vragen.
– Bestrijden van kwaad en geweld is heel goed mogelijk – voorbeelden te over – al kunnen ze kennelijk niet radicaal uitgeroeid worden.
– De ideale samenleving vormgeven is onmogelijk aangezien niemand weet of zelfs weten kan wat ‘ideaal’ betekent.
– De natuur gebruiken zonder haar te vernietigen is een gepasseerd station, aangenomen dat met ‘natuur’ de habitat wordt bedoeld. De natuur op onze planeet laat zich uiteraard niet uitroeien, die dooft volgens de natuurkunde over 10 miljard jaar uit, samen met het uitdoven van de zon. De habitat waarvan de knappe knoeier volkomen afhankelijk hééft hij al vernietigd. De gevolgen druppelen langzaam (vanwege natuurkundige en sociale vertragingseffecten) binnen. Een voorbeeld uit vele: de chemische samenstelling van de oceanen is door de knoeier veranderd (verzuring, zware metalen, microplastics).