Boeddhisme gaat gebukt onder onduidelijkheid over waarden en normen en de relatie tussen spiritualiteit en maatschappelijk handelen. Ook de hele discussie over seksueel misbruik in eigen kring legt dit vraagstuk bloot als een gapend gat in het hart van het boeddhisme.
CNN heeft een filmploeg die in rondreist van het ene naar het andere geweldsincident in Europese hoofdsteden, van Parijs naar Londen naar Brussel. De lont is in het kruitvat geslagen van terrorisme en extremisme en nihilistische aanslagen maken zich meester van het straatbeeld in steeds meer van onze steden. De televisie rijgt de kralen in real time aaneen tot een eigentijds spektakelstuk van afschuw en afkeuring.
Dezer dagen reed een witte bestelbus in op een groep moskeegangers in de Londense wijk Finsbury. De plaatselijke imam nam de verdachte van de aanslag in bescherming tegen een lynchpartij totdat de politie arriveerde. Dusdoende leefde hij ons een aantal religieuze waarden voor, zoals ‘hebt uw naaste lief gelijk uzelve’. Op zijn manier toonde de moslimgeestelijke zich een ware barmhartige Samaritaan.
Sommige mensen mopperen er vervolgens over dat dezelfde imam opmerkte dat “terrorisme geen religie kent.” Zou het niet beter zijn wanneer hij en andere vertegenwoordigers van de islam de hand in eigen boezem zouden steken en toegeven dat er wel degelijk een relatie bestaat tussen religie en terrorisme?
Alle religie probeert antwoorden te geven in de sfeer van geloof, hoop en liefde op de grote speculatieve vragen van leven en dood. Ware religie gaat over liefde en verdraagzaamheid. Valse religie beweegt zich buiten deze smeltkern en begeeft zich op het gladde ijs van verering van het gouden kalf of geweldsverheerlijking.
Jezus van Nazareth nam zijn tijdgenoten al aan de hand om de juiste koers te vinden binnen deze spanningsvelden. In het licht dat hij liet schijnen op de aarde en de koers die hij uitzette voor zijn volgelingen, zou je met een beetje goede wil de grondtrekken van een boeddhaweg kunnen ontwaren.
Jezus is echter dood en begraven en de neoliberale westerse wereld is de religie in meerderheid voorbij, hoewel het christendom van de wereldreligies nog altijd de grootste aanhang telt, die Jezus in gedachten houdt als ware hij een bodhisattva.
Wat boeddhisten er verder van vinden om onder deze noemer te worden geschaard, boeddhisme behoort eveneens tot de wereldreligies. Op moreel en maatschappelijk terrein is boeddhisme evenwel tamelijk hulpeloos, bij gebrek aan een duidelijk en voldoende bindend ethisch richtsnoer. Boeddhisme staat hierdoor meer dan enige andere religie bloot aan de spanningen tussen liefde en verdraagzaamheid enerzijds en ware en valse religie anderzijds.
Het zou boeddhisme dan ook sieren wanneer het zich lerend wilde opstellen tegenover bijvoorbeeld het christendom, maar volgelingen in de westerse wereld lijden te vaak nog aan een post-christelijk kerkelijk trauma waarmee zij hun eigen onwetendheid in stand houden.
De Londense imam klieft met een scherpsnijdend zwaard de hele discussie over religie en samenleving open. Als hij zegt dat terrorisme geen religie kent, dan bedoelt hij dat ware religie niet verenigbaar is met geweld tegen de ander. Dit is een goed verdedigbaar standpunt. De imam neemt de verdachte van een aanslag op zijn moskeegangers in bescherming omdat hij dieper schouwt in de werkelijkheid en in de beweerde rechtsextremistische aanslagpleger een naaste ziet in wie zich ook een lijdende mens met boeddhanatuur manifesteert.
De imam is daarmee mede een voorbeeld voor boeddhisten. Dat zijn veel te vaak mensen die zich waardenvrij rondwentelen in noties als compassie en het boeddhisme ondertussen uitmelken als een gouden kalf. Die vrijblijvend meebewegen op de golven van onsamenhangende, wazige ideeën en zich te buiten gaan aan vage academische programma’s zoals ‘multiple religious belonging’. Ik krijg er soms een gevoel van walging van dat me tijdelijk het enthousiasme kan benemen me tot deze gemeenschap te rekenen.
Behalve hulpeloosheid kleeft er aan vele boeddhisten ook een zekere wereldvreemdheid omdat onwetendheid een onmacht in stand houdt zich in het maatschappelijk verkeer te begeven vanuit een eigen, alom geaccepteerd religieus-ethisch richtsnoer. Misschien is het tegen beter weten in, maar ik blijf hopen dat er een dag komt dat verantwoord broederschap op de agenda komt te staan van de meditatiecentra waartussen de meute zich bij wijze van spiritueel toerisme beweegt.
Ook de hele discussie over seksueel misbruik in eigen kring legt het gapend gat bloot in het hart van het boeddhisme: onduidelijkheid over waarden en normen en de relatie tussen spiritualiteit en maatschappelijk handelen. Boeddhisme niet als religie willen zien, draagt er alleen maar aan bij dat aanhangers zich niet kunnen vrijmaken uit de staat van ontkenning waarin zij zichzelf gevangen houden. Dit tot een oplossing brengen is een uitdaging voor een nieuwe generatie leraren binnen het westerse boeddhisme.
Namu Amida Butsu,
Taigu
kees moerbeek zegt
Dank, Jules, maar het wordt met de dag zwartgalliger. Ik vond dat ik mijn zwijgen moest verbreken :-(
Namu Guanshiyin pusa!
Siebe zegt
Een alom geaccepteerd ethisch richtsnoer in boeddhisme is volgens mij: “wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet”. Ik leen de christelijke tekst maar de Boeddha schijnt ver voor de tijd van Christus hetzelfde onderwezen te hebben. Teksten met die strekking zijn opgenomen in de sutta-pitaka.
Ik vind het een heel krachtig richtsnoer. Wil je zelf gedood worden? Nee, je wilt leven. Dus dood andere wezens niet. Wil je zelf slecht behandeld worden? Nee, nou doe dat dan ook niet bij anderen (bijvoorbeeld ook dieren). Wil je zelf bestolen worden? Nee, dat is erg pijnlijk. Nou, steel dan zelf ook niet. Wil je zelf de pijn en verdriet meemaken dat je partner vreemdgaat? Nee, nou ga dan zelf ook niet vreemd etc.
De Boeddha gaf kennelijk aan dat je door moreel zuiver te leven je heel veel mensen beschermt tegen zorgen en angst en wantrouwen. De heilzame werking hiervan kan niet genoeg onder de aandacht gebracht worden, net als de onheilzame werking wanneer moraliteit ontbreekt of zwak is. Moraliteit gaat over zelfvertrouwen en onderling vertrouwen. Het gaat om welzijn.
De teksten (en het leven:-) geven aan dat twee mentale factoren cruciaal zijn bij moraliteit: hiri, morele schaamte. Dit is een schaamte voor immorele daden. Als zo’n gewetensfunctie ontbreekt ben je kansloos. Dan is elke ouder, religie, leer, kansloos.
Hetzelfde geldt voor ottappa, mentale bevreesdheid. Een kind dat de gevolgen vreest van diens wangedrag/fouten is corrigeerbaar, opvoedbaar maar een kind dat het allemaal niks kan schelen is niet te gidsen.
Hiri baseert zich op zelfrespect en ottappa op respect voor anderen.
groet,
G.J. Smeets zegt
Beste Kees,
hoe besta je het om ‘dank’ te zeggen en tegelijk het gegevene zonder toelichting als ‘zwartgallig’ te kwalificeren. Het is een voorbeeld van “onduidelijkheid over waarden en normen” waarmee het blogstuk begint.
En dan de vervolg- en slotzin “Ik vond dat ik mijn zwijgen moest verbreken.” Alsof jouw zwijgen ergens toe doet, laat staan het doorbreken daarvan.
Overigens ben ik van mening dat het maar eens afgelopen moet zijn met die rare gewoonte om ‘Namu Amida Butsu’ (Jules) of ‘Namu Guanshiyin pusa’ (Kees) te knippen en plakken. Dat is echt ouwe westerse jongens Japans krentenbrood gedoe. Zoiets als ‘Akela, we doen ons best.’
Jules Prast zegt
De nembutsu (“Namu Amida Butsu”) reciteren is mediteren met de mond. Het is diep spiritueel om door de Boeddha op de lippen te hebben zijn nabijheid te voelen. De nembutsu is gelijkwaardig aan zazen, maar in ons deel van de wereld te weinig bekend. Met de kracht van de herhaling probeer ik hier op mijn manier iets aan te doen. Warm aanbevolen!
kees moerbeek zegt
Dank, Jules. Iets vergelijkbaars geldt voor de aanroep Namu Guanshiyin pusa! Ik zie het als een manier om in mezelf bodhicitta op te roepen en bodhicitta in een ander te herkennen.
Jules Prast zegt
Helemaal correct; is gelijkwaardige beoefening.
kees moerbeek zegt
Dank voor je bijdrage, G.J.. Het geschrevene en vooral de toon ervan is geheel voor jouw rekening.
Namu Guanshiyin pusa!
Ujukarin zegt
Terug naar Taigu`s punt. Het is een lastige balans.
a] De `vrijblijvendheid` waarmee Westerlingen vaak boeddhisme benaderen schiet inderdaad door. Multi-religious belonging betekent m.i. dat je binding met boeddhisme van nul en generlei waarde is, en i.h.a. vind ik dat iemand die geen sangha (groep van gelijkgestemden die als klankbord fungeert en elkaar aanspoort) zoekt weinig aanspraak op de naam boeddhist kan maken.
b]Veel sanghas in het Westen hebben wel degelijk een stuk compassie-in-actie waarin men elkaar aanspoort de religie serieus te nemen en wat te DOEN buiten het kussentje. Maar als ik kijk naar sanghas in het Oosten die dezelfde richting in gingen, vanuit loffelijk motief veelal, dan zie ik in 50% of meer van de gevallen totale ontsporing. Oftewel meer politieke/geengageerde aktiviteiten, met alle vuile handen van dien, dan dat Boeddhistische Ethiek nog iets voor hun voorstelt. Met, consequent, goedpraten natuurlijk in de trant van `die anderen zijn onethisch dus moeten we ons eerst met hand en tand verdedigen, daarna komt de Metta en geweldloosheid wel` en noem maar op. Momenteel zijn de `Buddhanazis` in Myanmar en Sri Lanka het zichtbaarste, maar in Japan, China, Thailand, onder Tibetanen etc. zijn er vergelijkbare gevallen (nu, geweest danwel in opbouw).
Dus wie ons Westerlingen kan aansporen de goede kant uit èn alle checks en balances kan invoeren om te voorkomen dat we doorschieten in het engagement, die is zeer welkom :-(
With folded palms,
kees moerbeek zegt
Dank, Ujukarin, maar je uitspraken zijn wel erg absoluut en volgens de lijn goed of fout. Denk bijvoorbeeld aan ‘nul en generlei waarde’, ‘50% of meer gevallen totale ontsporing…
Als je je redenering over multi-religious belonging doortrekt zijn onder andere ch’an, zen, Reine Land geen boeddhisme. Overigens is het huidige boeddhisme dat in de negentiende eeuw door vernieuwers ontworpen is om uitsterven te voorkomen, ook dan ook geen boeddhisme.
Wie maakt zich zorgen omdat hij/zij geen aanspraak kan maken op de naam boeddhist? Er zijn talloze zaken belangrijker dan dat :-)
Namo Guanshiyin pusa!
Jules Prast zegt
Dank je, Ujukarin. Uit je reacties maak ik op dat wij dicht bij elkaar zitten.
Ujukarin zegt
Hoi Kees, nee hoor – boeddhisme is in staat allerlei `vreemde` invloeden te absorberen doch op basis van de Wijsheid van leraren. Dat gebeurde bijvoorbeeld met Bõn in Tibet en in China.
Dat is totaal wat anders dan Jan met de Pet die zelf denkt dat 20 gram Boeddhisme plus 10 gram Ravi Shankar en nog wat Maria erbij iets spiritueels is; i.h.a. is het gewoon vergroten van Jan`s ego tot een `spiritueel` EGO en dat is zinloos. Maar anyway, mag ik je verwijzen naar m`n 2 praatjes over sangha vorig jaar waarin dit uitgebreid en m.i. afgewogen is uitgelegd – dat werkt makkelijker dan deze erg kompakte samenvatting.
Het gaat niet om aanspraak maken op een naam, het gaat erom een integere spirituele leer te praktiseren conform bijvoorbeeld de Kalama soetra of de Prajapati-Gotami soetra. Zelf bijeengeshopte spiritualiteit valt dan nadrukkelijk buiten de criteria; een aantal dingen die formeel geen boeddhisme willen heten kunnen overigens wèl de Dharma zijn, lees die soetras.
With folded palms,
kees moerbeek zegt
Dank Ujukarin. Ik kijk niet neer op Henk en Ingrid, laat staan op Jan met de Pet (een begrip uit de jaren ’50 en ’60). Je ‘i.h.a.’ en ‘gewoon’ vind ik wel weer erg stellig.
Ook aan de beoefening van boeddhisme kleeft het risico dat het gewoonweg het vergroten is van het ego tot een spiritueel EGO. Ik ben me daarvan bewust en vraag me soms af hoe ik hierin sta. Een bericht van G.J. wil daarbij wel eens helpen, maar tegelijkertijd laat ik me niet uit het veld meppen :-)
Namo Guanshiyin pusa!
G.J. Smeets zegt
“Een bericht van G.J. wil daarbij weleens helpen.”
Ha! erkenning en gerechtigheid :)
Jules Prast zegt
Een mooie discussie.
Ja, boeddhisme kent ethische richtsnoeren. Echter, deze lijken vooral op individueel en groepsniveau een betekenis te hebben. Op het sociale (maatschappelijke) vlak heeft boeddhisme een blinde vlek.
Persoonlijke spiritualiteit gaat vóór en ten koste van maatschappelijke verantwoordelijkheid. Er is een verbindingsstuk nodig. Werk aan de winkel dus om een voor onze tijd en samenleving passende blauwdruk voor boeddhistisch sociaal handelen te ontwerpen.
G.J. Smeets zegt
“Er is een verbindingsstuk nodig…blauwdruk voor boeddhistisch sociaal handelen…”
Ik zie niet wat zo’n blauwdruk toevoegt aan wat er allemaal reeds is qua wetten, verdragen, manifesten en burger initiatieven.
Bovendien en los daarvan: met religieuze blauwdrukken voor sociaal handelen is het toch echt oppassen geblazen als ik om me heenkijk of in het verleden terugkijk.