Mikis Theodorakis – Mauthausen liederencyclus

Mikis Theodorakis is één van de belangrijkste Griekse componisten van de twintigste eeuw. Hij was verzetsstrijder tijdens de Tweede Wereldoorlog en in de periode dat Griekenland een fascistisch regime had. Een verblijf in een concentratiekamp werd omgezet in ballingschap, dankzij de inspanningen van mensen als Leonard Bernstein, Dmitri Sjostakovitsj, Arthur Miller en Harry Belafonte.

In de jaren zestig zette Theodorakis teksten van Iakovos Kambanellis op muziek. De teksten waren afkomstig uit Kambanellis’ memoires aan zijn gevangenschap in het concentratiekamp Mauthausen, tijdens de Tweede Wereldoorlog. De ontroerende en  klassiek geworden liederen  zijn bijvoorbeeld gezongen door de beroemde Griekse zangeres Maria Farantouri. In Nederland heeft Liesbeth List deze geschiedenis vertolkt, met prachtig vertaalde teksten door Lenneart Nijgh.

De Mauthausen liederencyclus is zwart of wit. Het verhaal over het kamp Mauthausen gaat over het zwartste zwart uit het bestaan van de mens. De Mauthausen liederen beschrijven het witste wit: de liefde als overwinning op de dood. Iakovos Kambanellis heeft het zwartste zwart aan den lijve meegemaakt en het witste wit beschreven als overwinning daarop. Wij hebben iets gezien van dat zwart, het meegenomen als leerstof om die lofzang op het witste wit opnieuw te vertolken. Voor wie de zwartste zijde van de mens wil leren kennen, is een bezoek aan Mauthausen een leerzame ervaring.

Het concentratiekamp Mauthausen werd in augustus 1938, vijf maanden na de annexatie van Oostenrijk door nazi-Duitsland, opgezet met als doel een mannenkamp in het Oostenrijkse gebied te realiseren en gevangeniscapaciteit te bezitten voor de geplande oorlog. Het gebied rond Mauthausen was vooral geschikt vanwege de aanwezigheid van graniet, zodat de gevangenen tewerkgesteld konden worden voor de winning van bouwmateriaal. Zoals bij de meeste concentratiekampen van de nazi’s waren de verblijf- en arbeidsomstandigheden voor de (met name politieke) gevangenen zeer slecht. Mishandeling, straf, ziekte en honger bepaalden het beeld van alledag. Gevangenen werden doodgeslagen, opgehangen of doodgeschoten. Er was een trap van 186 treden naar de diepte van de granietgroeve, waar menigeen het leven liet. Zieke gevangenen liet men bevriezen, verhongeren of werden gedood met fenolinjecties of gifgas.