De laatste wijsheid in ons rijtje is de ‘Wijsheid van de Allesvolbrengende Actie’. Dat is alweer een gezwollen mondvol Indisch. We zouden het kunnen vereenvoudigen tot ‘Alles is activiteit.’ Of nog: ‘Bestaan is geen ding, maar een werkwoord’. In plaats van te zitten zoeken naar een vaste Essentie van ons Zijn, kunnen we beter indringend kijken naar onze wijze van bestaan. Bevrijding ligt niet zozeer in de vraag ‘Wat is het ding dat hier en nu bestaat?’ maar in: ‘Hoe is dit bestaan hier en nu ?’
De oefening
Zitten is ook een werkwoord. Mediteren is actie. Dat kan misschien teleurstellend klinken voor wie hoopt rust te vinden in een overvol, overactief, oververhit, overbepaald en daardoor ondergewaardeerd leven. Die hoop heeft ertoe geleid dat meditatie vaak beschreven wordt als ‘niets doen en enkel zijn’. Toegegeven, die slogan kan onze gebruikelijke onrust inderdaad wat kalmeren. Maar hij kan ons ook verblinden voor één van de fundamentele aspecten van ons bestaan: we zijn niets-dan-activiteit. Zijn = doen. We zijn altijd bezield. Altijd geladen door impulsen. De vraag die we ons hier hebben te stellen is dan ook niet ‘Hoe kan ik mij zuiveren van elke soort van lading?’, maar eerder ‘Met welke lading zit ik hier nu op mijn kussen?’ Zo kan ons karma (onze onbewuste lading) wijsheid worden. De wijsheid van actie.
Zitten
Laten we de meditatieve belichaming van ons bestaan als niets-dan-activiteit simpel beginnen: recht je rug en blijf hem rechten. We zitten niet als een zandzak. Als slachtoffer van de zwaartekracht. We zitten eerder als een fontein. We gebruiken de zwaartekracht net om de hoogte in te gaan. Vanuit ons bekken richten we onze rug op. Zachtjes. Zonder forceren. Maar wel onophoudelijk. Zo blijft ons zitten dynamisch en fris. En lopen we minder het risico dat ons lichaam-geest automatisch besluit: “Aha, er wordt niet bewogen of gereageerd, dus schakelen we maar over naar de slaapstand.”
Ook voortdurend terugkeren naar een focuspunt – de ademhaling, de rug, het contact van de handen, de tongpunt tegen de tanden… – is een activiteit. Het is iets dat gedaan wordt. Misschien heb je al heel veel gemediteerd en gebeurt dat terugkeren ondertussen vanzelf. Misschien moet je er bewust moeite voor doen. Hoe dan ook: check regelmatig of het wel gebeurt. Indien niet, begin er opnieuw aan.
Afleidingen ervaren als activiteit
En nu we toch bezig zijn: eigenlijk kunnen we helemaal niets gewaarworden dat geen activiteit is. Werkelijk alles wat opduikt in ons gewaarzijn is activiteit. Alles wat buiten of binnen ons onze aandacht vraagt, alles wat we voelen, zien, horen, ruiken, of mentaal gewaarworden is allemaal activiteit. We kunnen het allemaal laten opkomen en het observeren als onophoudelijk veranderende activiteit. Ook ons horen, zien, voelen, denken zelf… : niets-dan-activiteit. Het kan een bijzondere ervaring zijn om daar je observatie op te richten.
Zitten als niets-dan-activiteit
Tussen al die activiteiten kun je af en toe een specifiek soort van activiteit opmerken is: impulsen die je in jezelf voelt opwellen. Neigingen. Een pijnlijke knie kan bijvoorbeeld de zin installeren om te bewegen. Een grote wil om van je leven iets moois te maken kan je opladen met een enthousiasme om je meditatie met volle overgave te beoefenen. De ademhaling van degene die naast je mediteert is misschien irritant luid en daardoor heb je zin om je daarvan af te sluiten. Of om je buur een tik te geven…
Het zijn allemaal ladingen, die je kunt zien opduiken. Trek in iets. Tegenzin. Boosheid. Rouw. Passie… Wat het ook is, het bepaalt mee de manier waarop je op dit moment zit. Je attitude schept mee de ervaring van je bestaan. Die attitude heb je niet zomaar onder controle. Ze is grotendeels de erfenis uit je verleden. Maar je kunt ze wel zien opduiken. Maak daarom op dit moment een prioriteit van de aandacht voor die impulsen. Zonder te bewegen, zonder erop in te gaan. Er zijn ladingen merkbaar in je manier van bestaan op dit moment. Word ze gewaar. En zie ook de vrijheid die je hebt om er al dan niet op in te gaan. Wat doet dat met je manier van zitten?
Ten slotte kunt ook alle verschil tussen zijn en doen laten vallen. Voel hoe je op dit moment niets-dan-geladenheid bent. Zit als niets-dan-activiteit. Laat zelfs het idee vallen dat er een beoefenaar is die iets aan het beoefenen is. Er is alleen beoefening-in-actie. Je hoeft er niets bij te fantaseren. Je hoeft niet op zoek te gaan naar de Mysterieuze Energie van je Bestaan. Gewoonweg het activiteit-zijn van dit moment ervaren is genoeg. Dan kun je zien dat ‘be-staan’ een afkorting is van ‘be-zield onder stroom- staan.’ Soms is die bezieling groots en passioneel en duidelijk. Soms is ze vaag, subtiel en nauwelijks merkbaar. Maar er is altijd lading, stuwing. Het is de manier waarop we hier en nu ingesteld zijn.
De groene wijsheid van activiteit-zijn.
De Wijsheid van de Allesvolbrengende Activiteit wordt in mythische zin belichaamd door de groene Boeddha Amogasiddhi. Zijn naam betekent ‘Hij Wiens Daden Nooit Tevergeefs Zijn’. Misschien toont die naam wel het duidelijkst het verschil tussen een volledige boeddhistische weg en wat gemeenzaam ‘mindfulness’ heet. Hoe groot de zegen van de mindfulness-behandelingen ook is voor stress- en pijnpatiënten, in de handen van bedrijfsleiders of high-potential- of sportcoachen wordt het snel herleid tot een hersenloze techniek die in geen tijd wordt ingelijfd in het geraas van de homo economicus.
De weg van de Boeddha daarentegen werd van in het begin beschreven als een alternatieve levenshouding. Niet alleen om geen slachtoffer meer te zijn van het wereldleed, maar ook om er geen een medeplichtige van te zijn. Om anders om te gaan met onze impulsen, zodat we het leed kunnen verminderen dat voortkomt uit onze gebruikelijke manieren van reageren en willen. En om met de energie die daardoor vrijkomt betere dingen te doen. Amogasiddihi’s naam betekent niet ‘hij die opmerkt, geen oordelen velt en alles laat passeren’ om een executive expert te worden in de gebruikelijke dingen. Hij is de Boeddha van de praktijk die ertoe doet. Die het verschil maakt. Die niet tevergeefs is. Zijn praktijk maakt van het leven is een laaiend zinnige activiteit. De leedvolle energie van de medeplichtigheid wordt omgezet in bevrijdende energie.
Als we zitten als activiteit, kunnen we zitten als Amogasiddhi. Door grote zorg te dragen voor de lading waarmee we in het leven staan. Dat betekent dat we ten eerste opmerken welke impulsen in ons aanwezig zijn. Dat veronderstelt dat we beginnen met die toe te laten. Maar dat veronderstelt ook dat de volgende stap een ethische stap is: we kijken of die aanwezige impuls goed is. Amogasiddhi oordeelt dus. En hoe! Hij oordeelt onophoudelijk in het licht van de vraag der vragen: ‘Leidt deze impuls tot een weidser, vrijer, lichter, ontwaakter leven? Dan volg ik ze. Of zet ze me nog vaster in mijn idiote patronen die mijn en andermans leven onnodig lastig, ingewikkeld en zwaar maken? Dan volg ik ze niet.’ Niet altijd makkelijk. Wel zeer de moeite waard.
Amogasiddhi is de belichaming van een praktijk die onze wereld beter maakt. De belichaming van een bezieling die werkelijk inspirerend kan zijn voor anderen. De lading van een belichaamd geloof dat het beter kan. Levend met die lading zijn we de bevrijders van de wereld.
Omslagfoto Rob Koopman, detail boeddhabeeld, museum volkenkunde Leiden.
Tom Hannes is sinds 1996 intensief beoefenaar van het boeddhisme. Hij studeerde onder vipassanaleraar Goenka en onder de zenleraren Roland Rech (die hem tot zenmonnik wijdde) en Frank Dewaele. Hij was lange tijd verantwoordelijke van een traditioneel zencentrum in Antwerpen.Tegenwoordig woont hij met zijn familie in Antwerpen en werkt als therapeut en coach, schrijver en theatermaker. Tom schrijft een blogreeks van zes over belichamingsmeditatie aan de hand van de vijf Boeddhafamilies.