Willigis Jäger, zenmeester en Benediktijner monnik

‘In het Boeddhisme ontwikkelden zich Zen, Vipassana en de Tibetaanse weg. Bij de Hindoes ontstonden de verschillende yoga – richtingen. In de Islam ontstond het soefisme, in het Jodendom de kabbala en in het Christendom de contemplatie. Dat zijn de spirituele wegen, waarmee de heilige geschriften, rituelen en geboden naar de Godservaring willen leiden. Zij willen tot het ervaren van de oerwerkelijkheid voeren. Die transcendente ervaringsruimte behoort tot ons menselijk bestaan, ondanks dat veel mensen daarvan geen weet hebben,’ zegt Willigis Jäger.  

Wie is deze Duitse profeet die boeddhisme en christendom op een lijn stelt? Bert Kuitenbrouwer bezocht hem driemaal in de Benediktushof, een cursuscentrum in Holzkirchen bij Würzburg en schreef bij zijn 85^ste verjaardag een boekje over zijn spirituele zoektocht van de laatste jaren. Hieronder in een hoofdstuk zijn ervaringen.

Wie is dan toch die man aan wie ik mij zo toevertrouw dat hij een nieuwe richting aan mijn leven heeft gegeven, voor mij een ware profeet van deze tijd is geworden? Hij is een benedictijn, monnik en priester, geboren in 1925 en nu op hoge leeftijd nog steeds een stuwende kracht in de religieuze vernieuwing die hij begonnen is. Hij is een uitzonderlijk begaafd man, zowel intellectueel als organisatorisch, en al zijn gaven heeft hij aangewend om vanuit de mystiek tot een spirituele vernieuwing te komen. Hij bezit de zeldzame combinatie van energieke activiteit én een diepe innerlijke rust door aanleg, oefening en contemplatie. Van jongs af wilde hij priester worden.

Toen hij in ’44 opgeroepen werd voor militaire dienst, werd hij al gauw geselecteerd om als jachtpiloot opgeleid te worden, wat wel heel speciale eigenschappen vereist. In zijn biografie schrijft hij dat hij gelukkig nooit een schot heeft hoeven lossen (zijn ouders waren fel anti-nationaal-socialistisch). Aan het einde van de oorlog raakte hij gewond, ontsnapte met een laatste transport aan Russische krijgsgevangenschap, genas en kwam behouden thuis. Hij zette zijn priesteropleiding voort en kreeg daarna van zijn orde een opdracht in het onderwijs. Vervolgens werd hij leider van de grote Duitse Mission-actie en bracht hij een fusie tot stand tussen deze katholieke en de evangelische zusteractie. Hij kreeg de bijnaam ‘der rote Pater’ en organiseerde ontwikkelingswerk in Afrika en Azië, waarvoor hij confereerde met de Duitse minister voor ontwikkelingssamenwerking. En als je dan ook nog in aanmerking neemt dat hij in zijn jonge jaren een excellent sporter was als turner, skiër en voetballer, krijg je een beeld van zijn bijzondere persoon.

In de vroege jaren van zijn kloosterleven voelde hij zich intens aangetrokken tot de grote mystieke schrijvers: Meister Eckhart, Teresa van Avila, Johannes van het Kruis en anderen. Hun beschouwingen en zijn eigen mystieke ervaringen brachten hem tot de overtuiging dat de leer van de katholieke kerk uit zijn jeugd opgefrist moest worden. Die moest nodig worden afgestemd op de 20e eeuw met zijn ontdekkingen van evolutie, psychologie en astrofysica. De kerk was in zijn ogen verstard en vastgelopen in een onhoudbare dogmatiek en praktijk en hij begon naar een vernieuwing daarvan te zoeken. Die bood hem de mystiek, die God op een persoonlijke manier laat ervaren en daarmee een intense impuls geeft aan het handelen. Toen in de stad van zijn verblijf een keer een Japanse zenmeester een cursus gaf, bezocht hij die en dat leidde ertoe dat hij voor een aantal jaren naar Japan ging toen zijn kloosterorde daar een nederzetting wilde stichten.

Later trad hij er in een boeddhistisch klooster in en verdiepte zich in de oosterse godsdiensten. Hij ontdekte dat het christendom, het boeddhisme en de Islam een gemeenschappelijke basis hebben in de mystiek, de grondtrek van iedere religie. En het werd zijn levensdoel de mystiek aan het christendom terug te geven, die vanaf de middeleeuwen door de kerken in het verborgene was gedrongen. Hij begon zijn eerste boekje ‘Kontemplation’ te schrijven en verwierf na jaren oefening in Japan het zen-meesterschap. Hij keerde terug naar zijn klooster Münsterswarzach en bracht van daaruit in Würzburg een cursuscentrum tot bloei, Haus Sankt Benedikt. Hij begeleidde mensen persoonlijk, doopte kinderen, zegende huwelijken in en begon zijn groeiende aanhang ‘zendbrieven’ te schrijven waarin zijn eigentijdse opvattingen doorklonken. En hij trok de aandacht met voordrachten in het buitenland, tot in Amerika toe. Een botsing met de officiële kerk bleef niet uit en in 2002 werd hij door het Vaticaan tot de orde geroepen. Hij ging in retraite en kwam tot de overtuiging zijn volgelingen niet in de steek te kunnen laten. Met financiële hulp van hen werd een leegstaand Benedictijns klooster op een historische plek dichtbij Würzburg aangekocht, gerestaureerd en omgetoverd in een modern cursuscentrum: de Benediktushof in Holzkirchen.

Terwijl Willigis Jäger in Duitsland een fenomeen is geworden en zijn boeken talloze keren zijn herdrukt, is hij in Nederland nog niet zo bekend. Toen zijn Nederlandse uitgever Asoka in september 2010 een nieuw vertaald boekje van hem uitbracht (‘Over de Liefde’), organiseerde zij een presentatie-dag met WJ zelf in het prachtige kerkje ‘de Goede Rede’ in Almere Haven. Ik hoorde daarvan  en schreef voor die dag in. Er waren zo’n 150 belangstellenden – met name vrouwen – die de voordracht en de meditatie-oefening van WJ met veel interesse volgden. Het was boeiend hem nu zelf eens mee te maken. Hij was kleiner dan ik gedacht had, maar met zijn 85 jaren kwiek en levendig en in zijn betoog en in de antwoorden op de vragen die hem gesteld werden bondig en helder.

Zijn geest leek de frisheid van een jongeling behouden te hebben. Zijn nieuwe boekje werd bij de tafel van de uitgeverij druk verkocht, maar hij nam plaats aan een apart tafeltje met een stapel van dezelfde boekjes in het Duits. En die signeerde hij persoonlijk, en natuurlijk nam ik ‘Über die Liebe’ mee en hij schreef er ook nog een persoonlijke opdracht in! Hoe meer ik me in zijn boeken verdiepte, hoe sterker mijn verlangen werd een keer deel te nemen aan een cursus in de Benediktushof. Ik schreef in voor een Kontemplationskurs van drie dagen ‘Altwerden, der Aufbruch nach innen’, in maart 2011. Met de bus uit Würzburg op zondagmiddag aangekomen, hoorde ik bij de administratie dat er nog één Nederlandse vrouw bij het gezelschap zou zijn. Dat was interessant, daar kon ik dan de ervaringen mee bespreken. De groep bestond uit zo’n 60 personen, mannen en vrouwen, merendeels senioren. Bij het avondmaal werd druk gepraat en aan het einde werd het programma voor de dagen toegelicht. Tegelijk werd een spreektaboe ingesteld, vanaf dat moment tot bij het afscheidsmaal drie dagen later (op het internet had ik niet de indruk gekregen dat het zo streng zou toegaan). Daar ging mijn Nederlandse cursusgenote de anonimiteit in.

De dagen werden onvergetelijk door de voordrachten van Willigis Jäger en Petra Wagner, de dagelijkse cursusleidster, een kunstenares met een uitstraling van rust en evenwicht. De meditatie-uren en oefeningen in de schitterende gewelfzaal en het ‘gehen ins Freie’ in de prachtige omgeving van het dal waarin de oude abdij ligt vlogen voorbij. Er waren sublieme momenten, de voordracht van Willigis Jäger zelf, een vredesdans die Petra leidde op muziek van een rockgroep van jonge Turken, Koerden en Irakezen, het extatische Joshua-gezang aan het slot van de avonden, het korte persoonlijke gesprek dat ik met Petra had (WJ durfde ik niet aan).

Maar het meest indrukwekkend werd geleidelijk aan de absolute stilte die van je verwacht werd. Alles wat je wilde vragen en weten en met anderen bespreken moest je opgeven. Geleidelijk drong het tot je door hoeveel strelingen van je ego in feite in die behoefte waren verborgen. Zelden heb ik zo’n confrontatie met mezelf meegemaakt en ging ik langzaam inzien hoe uitzonderlijk nuttig dat was. Ik kon dus ook niet achterhalen wie die Nederlandse was die ergens in de groep verborgen was. Dat bleek pas bij het vertrek uit de Benediktushof bij het instappen in het busje dat ons naar het station zou brengen. Daar zat zij ook in, zij had ook gehoord dat er nog een Nederlander in de groep was geweest en nu maakten we pas kennis. En ik had heel de terugweg naar Nederland om mijn deerlijk onderdrukte ego weer aan zijn trekken te laten komen. Tot Keulen, waar zij uitstapte om naar haar woonplaats in Zuid-Limburg te gaan, hebben we zonder onderbreking gesproken over onze belevenissen en hoorde ik van haar veel waardevols over WJ en de Benediktushof, waar zij al vaker geweest was.

Verrukkelijk was een anekdote over een gynaecoloog die aan de cursus had deelgenomen en als dagelijkse huisarbeid het schoonmaken van de damestoiletten had toegewezen gekregen. ‘Maar dat kan ik toch niet doen’, had hij bij WJ geprotesteerd, ‘ik ben toch vrouwenarts.’ Als u het niet doet, kunt u hier niet blijven’, was het antwoord. ‘Ja maar, ik ben gedoctoreerd gynaecoloog, zoiets kunt u mij toch niet opdragen.’ ‘Als u het niet gaat doen, moet u helaas de cursus verlaten.’ En hij had zijn huisarbeid gedaan en bij het afscheid had hij gezegd: “Wat ben ik u dankbaar dat u mij dat werk hebt laten doen, het is mijn diepste ervaring van deze dagen geworden’.

Maar ik moet eerlijk zijn: het waren ook zware dagen. Vóór zessen opstaan voor de eerste meditatiesessie van half zeven (en dan had ik het ‘schnelles gehen’ buiten om 6 uur al overgeslagen), de overige meditaties en de voordrachten, de oefeningen, de huisarbeid (ik moest een toiletgroep schoonmaken), ‘ins Freie gehen’, ik kwam door en door vermoeid thuis. Ik had de dagen in de Benediktushof echter voor geen goud willen missen.
In het Nederlands vertaalde publicaties van  Willigis Jäger:

• Elke golf is de zee, Mystieke spiritualiteit, Asoka, 2003
• Wie de bron kent, Asoka, 2004
• Eeuwigheid in het Nu, Asoka, 2005
• Het leven eindigt nooit, Thuiskomen in het Nu, Asoka, 2006
• Wijsheid uit Oost en West, Asoka, 2008
• Zen in de 21ste eeuw, (met Doris Zölls en Alexander Poraj), 2010
• Over de Liefde, Asoka, 2010
• Eeuwige Wijsheid, Asoka, 2011
• Duitstalig boek  van en over WJ: Das Leben is Religion, uitgeverij Kösel.

Links:

West-Östliche Weisheit: der Benediktushof

Willigis Jäger – Spirituelle Krise:

https://www.youtube.com/watch?v=RKj5VQ4vWJk