Pinksteren, wat is dat nu eigenlijk?

In België en Nederland en op andere plaatsen in de wereld is het vandaag Pinksteren. Voor veel mensen een gewone zondag, een dag om uit te slapen. En morgen, op tweede pinksterdag, een vrije dag. Maar wat wordt er met Pinsteren nu precies gevierd?

Met Pinksteren (Oudgrieks: Πεντηκοστή, Pentèkostè Nederlands: vijftig) of Sinksen wordt in de christelijke kerk de uitstorting van de Heilige Geest herdacht. Het is de negenenveertigste dag ná Pasen (de vijftigste dag ván Pasen). Met deze uitstorting wordt ook het begin van de christelijke Kerk gemarkeerd. Het kan als zodanig tevens als de eerste christelijke opwekking worden gezien.

De oorsprong van het kerkelijke Pinksteren ligt in de Mozaïsche wetten die aan het volk Israël werden gegeven na hun uittocht uit Egypte. In het Bijbelboek Leviticus, hoofdstuk 23:15-22 staat dat op de vijftigste dag, op de dag na de zevende sabbat vanaf Pesach nieuwe offers voor God moeten worden gebracht, als een soort afsluiting van Pesach. Het feest wordt ook wel het ‘Feest van de Eerstelingen’ of ‘Wekenfeest’ (Hebreeuws: Sjavoeot) genoemd. Er moesten ‘eerstelingen’ van de graanoogst en het vee worden geofferd. Voorts moet er een samenkomst worden gehouden en niemand mocht zijn gewone werk doen (zie Deuteronomium 16:10).

In het christendom werd het Wekenfeest ‘Pinksteren’ genoemd, naar het Griekse woord ‘pentekostos’ (= vijftigste). Tijdens het pinksterfeest wordt herdacht dat de Heilige Geest, de derde Persoon van de Allerheiligste Drie-eenheid, neerdaalde uit de hemel op de apostelen en andere aanwezige gelovigen. Na Jezus’ dood op Goede Vrijdag en zijn verrijzenis op Pasen hadden de leerlingen van Jezus nog veertig dagen lang (tot Hemelvaart) de steun van zijn aanwezigheid gehad waarbij hij hen nog eens uitlegde wat de betekenis was van alles wat hij gedaan had tijdens zijn openbare optreden. Op de veertigste dag van Pasen (let op: niet de veertigste dag na Pasen) werden de leerlingen door Jezus’ Hemelvaart alleen achtergelaten. Wel had hij beloofd dat hij de Geest van God, de Heilige Geest zou sturen die hen geestelijk verder zou leiden en hun de kracht zou geven om getuigen van het evangelie te zijn. Op de vijftigste dag van Pasen, tien dagen na Hemelvaart, op Pinksteren, kwam de beloofde Heilige Geest dan ook over de discipelen.

Volgens de traditionele christelijke theologie, analoog aan de oorspronkelijke joodse betekenis, waren de eerste nieuwe bekeerlingen na de hemelvaart van Jezus als resultaat van de evangelisatie onder de menigte op de eerste Pinksterdag de ‘eerstelingen van de oogst’ die toegevoegd werden aan de eerste christelijke ‘samenkomst’, oftewel gemeente. Deze ‘oogst’ gaat nog steeds door en als de ‘volledige oogst’ is binnengehaald, dat wil zeggen alle door God voor het Koninkrijk van God voorbestemde mensen tot bekering zijn gekomen, dan begint de Eindtijd: de laatste fase van de geschiedenis.

Binnen de katholieke traditie volgen de volgende feestdagen op Pinksteren: het feest van de Heilige Drie-eenheid, het feest van het Heilig Sacrament en van het Heilig Hart.

Aan de dagen rond Pinksteren hebben zich in de loop der tijd allerlei feesten en gebruiken gehecht, die losstaan van de kerkelijke pinksterviering en die buiten worden gevierd, zoals schuttersfeesten, kermissen, wedstrijden en voorjaarsfeesten.

Veel gebruiken zijn verdwenen, andere zijn onder voortdurende verandering blijven bestaan, of zijn weer in ere hersteld en hebben nieuwe vormen gekregen. Daarnaast zijn er ook steeds nieuwe evenementen bij gekomen.

Al in de middeleeuwen werden er voorjaarsfeesten gehouden. Volgens sommige theorieën hebben deze feesten hun wortels in de voorchristelijke voorjaarsriten van de Germanen, Kelten en andere oud-Europese volkeren, maar tegenwoordig gaat men er van uit dat deze kennis is gebaseerd op allerlei twijfelachtige reconstructies en speculaties. De voorjaarsfeesten die vroeger algemeen met Pinksteren verbonden waren, zijn nu zo goeds als verdwenen. Hun geschiedenis gaat terug tot de middeleeuwen, maar historische gegevens zijn schaars en summier.

Een van de voorjaarsfeesten was de viering van de pinksterblom (dit was fluitenkruid en niet de pinksterbloem), in de oostelijke provincies de pinksterbruid, waarbij het mooiste meisje van het dorp tot pinksterbloem werd gekozen. Nu wordt dit feest in het oosten en zuiden van Nederland en op de Waddeneilanden nog met Pinksteren gevierd als kinderfeest. Op Schiermonnikoog bijvoorbeeld staat dit feest bekend als “Kallemooi”; een traditie op dit eiland, waarbij op de zaterdagavond voor pinksterzondag een meiboom omhoog wordt gehesen met bovenin een grote mand met daarin een ‘gestolen’ haan uit het dorp. Na drie dagen gaat de mast weer naar beneden en wordt de haan in een optocht weer teruggebracht naar de rechtmatige eigenaar. De haan kan dan terug in zijn hok (en naar zijn hennen) en de eigenaar trakteert iedereen ter plaatse op een drankje.

In Ootmarsum vindt op Tweede Pinksterdag, ’s ochtends in alle vroegte, de afsluiting plaats van de Paasgebruiken zoals die daar worden gehouden: de paaskerels gaan vanuit Ootmarsum per fiets naar de kerk in Vasse om daar de mis bij te wonen.

Sinds 1970 vond jarenlang in het Pinksterweekend in Zuid-Limburg Pinkpop plaats (dat ten tijde van de eerste editie, in Geleen, nog “Pop met Pinksteren” heette). Sinds 1988 wordt Pinkpop in Landgraaf gehouden. De naam is een samentrekking van de woorden “Pinksteren” en “pop(festival)”. Vanwege de vroege datum van Pinksteren in 2008, en de slechte ervaring daarmee in 2005, vond het festival in dat jaar plaats in het weekend van 30 en 31 mei en 1 juni. Op Pinkstermaandag 2008 vindt wel de 2e editie plaats van Pinkpop Classic, dat zich voornamelijk richt op de Pinkpopgangers van vroeger, met artiesten die in de lange geschiedenis van Pinkpop reeds van de partij waren.

En tenslotte, ‘Op een mooie pinksterdag’ is een liedje gezongen door André van den Heuvel en Leen Jongewaard op een tekst van Annie M.G. Schmidt en op muziek van Harry Bannink.