Greenpeace Nederland start een tweede juridische procedure tegen de Staat om de meest kwetsbare natuur voor eind 2025 te redden. Veel natuur is nog gevoeliger voor stikstof dan eerder werd gedacht, waardoor de opgave om de stikstofneerslag naar beneden te brengen nog groter is geworden. Daarnaast leveren de maatregelen die de overheid tot nu toe heeft genomen amper iets op. De urgentie maakt dat het oordeel van de rechter in de in juli 2023 gestarte bodemprocedure niet kan worden afgewacht. Als de Staat pas na het eindvonnis van de rechtbank in actie komt, is dat voor de meest kwetsbare natuur te laat.
‘Dit zijn rechtszaken die we niet willen starten’, zegt Andy Palmen, directeur Greenpeace Nederland. ‘Maar we zien geen andere mogelijkheid omdat de overheid niet met maatregelen komt die de meest kwetsbare natuur wel kunnen redden. Het gaat demissionair minister Van der Wal zelfs niet lukken het wettelijke doel van 2025 te halen.’
De meest kwetsbare natuur raakt mogelijk onherstelbaar beschadigd of kan zelfs verdwijnen als de stikstofuitstoot niet uiterlijk eind 2025 drastisch omlaag gaat. Dit hebben ecologen in opdracht van Greenpeace en een taakgroep in opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit al in 2022 vastgesteld.
Opgave groter en maatregelen ontoereikend
In 2022 bleek uit internationaal onderzoek dat veel natuur nog gevoeliger is voor stikstof dan eerder werd aangenomen. Eind vorig jaar zijn daarom ook in Nederland verschillende zogeheten kritische depositiewaarden (KDW) aangepast. Doordat deze normen voor veel natuurtypen strenger zijn geworden zal de stikstofuitstoot nog meer moeten dalen om de schadelijke gevolgen voor de natuur een halt toe te roepen.
Nieuw onderzoek in opdracht van Greenpeace Nederland toont aan dat de stikstofaanpak vóór eind 2025 nauwelijks iets oplevert voor de meest kwetsbare natuur (zie bijlage). Recent bleek bovendien dat de stikstofmaatregelen die de overheid tot nu toe heeft genomen voor eind 2030 amper iets opleveren, concludeerden het Planbureau voor de Leefomgeving, het RIVM en de Universiteit van Wageningen.
2025-doel uit de stikstofwet wordt niet gehaald
Uit het onderzoek blijkt ook, net als RIVM eerder concludeerde, dat het 2025-doel uit de stikstofwet niet wordt gehaald. Terwijl Greenpeace al in 2021 aantoonde dat de doelen uit de stikstofwet ontoereikend zijn om de natuurcrisis te keren. Meer en gerichte stikstofreductie voor eind 2025 is daarom nodig om de meest kwetsbare natuur veilig te stellen. Alleen zo kan worden voorkomen dat Nederland de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn onomkeerbaar overtreedt en habitats en soorten voorgoed verliest. Via het kort geding wil Greenpeace Nederland de Staat dwingen om, in afwachting van het vonnis in de bodemprocedure, met een concreet beleidsplan en extra maatregelen te komen.
Als de rechter in dit kort geding oordeelt dat de overheid de stikstofuitstoot op korte termijn moet terugdringen, leidt dit waarschijnlijk tot ingrijpende en mogelijk gedwongen maatregelen. Denk aan: verplichte uitkoop van piekbelasters, verplicht minder gebruik van krachtvoer en een maximaal aantal dieren per hectare. Dit is een pijnlijk maar onvermijdelijk gevolg van jarenlang uitstelgedrag door de overheid. De enige fundamentele oplossing is een omslag naar ecologische landbouw met minder veedieren. Daarmee worden ook andere problemen zoals de schadelijke gevolgen van pesticidengebruik en klimaatverandering aangepakt.
Bijdrage leveren
Andy Palmen: ‘We verwachten dat de overheid ervoor zorgt dat ook andere sectoren zoals verkeer, industrie en de luchtvaart een bijdrage leveren. En dat veehouders die moeten stoppen op een rechtvaardige manier door de overheid worden gecompenseerd. Laat deze rechtszaak het begin zijn van een transitie op alle fronten. Boeren die al duurzaam ondernemen, zoals biologische boeren, moeten worden beschermd en boeren die mee willen in de omslag op elke mogelijke manier worden geholpen.’
Deze stap naar de rechter wordt ondersteund door: Mobilisation for the Environment (MOB), Milieudefensie, SoortenNL, Vogelbescherming Nederland, Wereld Natuur Fonds (WNF) en Caring Movement (Caring Farmers, -Doctors and -Vets). Deze organisaties zijn geen procespartij in de procedure, maar steunen de zaak wel.
Ruud Zanders, Caring Movement: ‘Als boeren hebben we insecten nodig voor bestuiving, bodemleven voor onze planten en vogels als natuurlijke plaagbestrijding. Zonder gezonde natuur, geen gezond voedsel en gezonde mensen. We hopen dat oplossingen worden gepresenteerd in de vorm van een gedegen lange termijn plan voor natuurbehoud en een dierwaardige en natuurinclusieve kringlooplandbouw.’
Onder druk
Kirsten Haanraads, Wereld Natuur Fonds (WWF-NL): ‘Onze natuur staat onder druk. Door een combinatie van stikstof, verdroging, versnippering en slechte waterkwaliteit dreigen we belangrijke leefgebieden van dieren en planten kwijt te raken. Als we nu volop inzetten op natuurherstel dan helpt dit ook bij de aanpak van grote maatschappelijke uitdagingen waar Nederland voor staat. We hebben geen tijd te verliezen en daarom steunt het Wereld Natuur Fonds deze rechtszaak.’
Karsten Schipperheijn, directeur-bestuurder Vogelbescherming Nederland: ‘Het gaat slecht met veel vogels in Nederlandse natuurgebieden. Stikstofneerslag is daar een belangrijke oorzaak van. Vogelbescherming ziet dat met het huidige tempo het natuurherstel niet gehaald gaat worden. We kunnen niet langer wachten. De zaak van Greenpeace krijgt dan ook onze volle steun.’
