Regelmatig kom ik in allerlei settings met justitiabelen in aanraking en word ik op allerlei niveaus geïnformeerd. Dat kan erg confronterend zijn. Zeker als je weet dat ons rechtssysteem gebaseerd is op retrospectief strafrecht, waar het natuurlijk gebaseerd zou moeten zijn op prospectief strafrecht, het vooraf beschermen van de samenleving. Wanneer dat het uitgangspunt zou zijn (politiek neem je verantwoordelijkheid!) dan zou er ongetwijfeld minder geleden worden in onze maatschappij. Minder omdat er minder slachtoffers zouden zijn, minder omdat er minder daders zouden zijn. Maar wanneer we maar blijven bezuinigen bereiken we het tegenovergestelde.
Uit onderzoek van Wartna et al. (2015) blijkt dat de helft van de ex-gedetineerden in Nederland binnen twee jaar na hun vrijlating opnieuw voor een misdrijf worden veroordeeld. Volgens onderzoek van Linkcens en De Looff (2013) belandt een derde van de ex-gedetineerden binnen twee jaar weer in de gevangenis. Dirkzwager, Nieuwbeerta en Fiselier (in Beerthuizen, Beijersbergen, Noordhuizen & Weijters, 2015) omschrijven de leefsituatie van ex-gedetineerden als zwaar. Vaak is er sprake van financiële en/of psychische problematiek en is het lastig voor ze om werk te vinden, waardoor sommigen dan ook op straat belanden. Dergelijke problemen kunnen ervoor zorgen dat mensen terugvallen in de criminaliteit.
Goed om te weten dat:
-
- Er jaarlijks 26.280 nieuwe justitiabelen instromen
- Er gemiddeld 11.139 justitiabelen per dag ‘binnen’ zijn
- Daarvan 95% man is en 5% vrouw
- 52% binnen één maand weer vrijkomt
- De goedkoopste plaats € 249,- per dag kost. Dit is een plek in de reguliere gevangenis/huis van bewaring.
- De duurste plaats € 631,- per dag kost. Dit gaat om een plek in een jeugdinrichting.
Als we dat nader bekijken vanuit de 5% vrouwelijke justitiabelen dan zien we het volgende:
Ca 3000 vrouwen per jaar zijn voor kortere of langere tijd gedetineerd
Ca 50 tot 70% van hen is moeder
Ca 2500 kinderen per jaar wier moeder in de gevangenis terecht komt
Ca 50% van de kinderen woont alleen met de moeder samen.
Dit houdt in dat wanneer moeder in detentie komt de kinderen veelal uit hun vertrouwde omgeving weg moeten. Waardoor de kinderen van een gedetineerde ouder zich veelal ongepast gedragen, onrust veroorzaken in de klas, spijbelen en agressief gedrag vertonen. Ze hebben een lager zelfbeeld (lage zelfwaardering en onzekerheid), lagere concentratie, lagere sociabiliteit, lagere schoolprestaties en een slechtere gezondheid.
Het is een misverstand dat het leed van een slachtoffer slechts erkend kan worden wanneer nieuw leed toegebracht wordt aan de dader. De eigen pijn wordt niet uitgewist door het toebrengen van pijn aan de ander.
Wanneer we kunnen voorkomen dat een dader dader wordt, ziet onze maatschappij er totaal anders uit en wordt er minder geleden, zowel door de slachtoffers en hun naasten als de daders en hun naasten. Daarvoor zullen we op een andere manier naar onszelf en de maatschappij waarin we leven moeten kijken.
Nelson Mandela kwam na 27 jaar vrij uit de gevangenis en vond dat er zonder verzoening, geen vrijheid kon zijn. Maar kun je ooit je beulen vergeven? Mandela was een realist en, nog belangrijker, hij belichaamde een oud Afrikaans en tegelijkertijd in essentie diep humanistische levenswijsheid: Ubuntu.
Het zoeloe-woord betekent: ik ben (pas) mens in relatie tot andere mensen. Voor mijn ontplooiing ben ‘ik’ aangewezen op een ‘jij’ en een ‘wij’. Dat we als mens op elkaar zijn aangewezen betekent ook: we zijn mede verantwoordelijk voor elkaars vrijheid en humaniteit. Voor Mandela was vrijheid daarom ondeelbaar: geen mens heeft volledige vrijheid, zolang een medemens nog in ketens is; vrijheid is geen individueel bezit, maar een voortdurende, gemeenschappelijke opgave.
Om dezelfde reden sprak hij de taal van verzoening. De diepgaande, onderlinge verbondenheid tussen mensen geldt namelijk niet alleen voor vrienden of welgezinde wereldburgers, maar ook – of juist – voor daders en slachtoffers. Waarom? Omdat de dader zijn slachtoffer als mens heeft miskend en beschadigd – en daarmee ook zichzelf. Voor hun heling, voor herstel van hun humaniteit, zijn allebei aangewezen op verzoening. Dat betekent niet acceptatie van de misdaad, maar wederzijdse erkenning en re-humanisering van de ander als medemens, als persoon met wie je deze wereld deelt.
‘If I didn’t leave my bitterness and hatred behind, I would still be in prison.’ Uitgangspunt van gevangenisstraf moet zijn dat je geen leed mag toevoegen, je mag alleen voorkomen dat mensen niet weglopen. Dat houdt in dat je niet extra mag straffen wanneer iemand gedetineerd is. Helaas gebeurt dat wel, helaas worden mensen niet voldoende ondersteund, helaas worden mensen soms tegengewerkt om op een zo goed mogelijk manier hun detentie door te komen, helaas lopen veel gedetineerden detentieschade op. Helaas worden zaken voor gedetineerden en hun naasten vaak onnodig moeilijk gemaakt. Wanneer we zien dat minimaal 30% van de aangehouden verdachten en 45% van de mensen die in hechtenis zitten een licht verstandelijke beperking (lvb) heeft en er door medewerkers het volgende over wordt gezegd:
‘Iemand met een LVB heeft over het algemeen meer moeite met briefjes. Er wordt hier bijvoorbeeld met verzoekbriefjes gewerkt, richting de casemanager. Daar zouden ze dus eigenlijk hulp bij moeten vragen. De mentor moet hier alert op zijn, en als ze daadwerkelijk met vragen komen moet daar ook zonder oordeel op worden gereageerd.’
‘We verwachten dat ze de weg wel weten, maar ze zijn de weg vaak kwijt: er zijn geen pijlen en bordjes. Sommigen leveren geen briefjes in omdat ze bang zijn het niet te kunnen vinden en door de mand te vallen.’
Er wordt weliswaar aan gewerkt om deze mensen zo goed als mogelijk te begeleiden maar beleid erop is mooi maar moet in de praktijk wel uitgevoerd (kunnen) worden.
Eerder gaven we al aan wat de kosten van detentie voor de samenleving en voor justitiabelen en hun naasten betekent. Het is interessant om te lezen in de Ombuigings- en intensiveringslijst 2021 van de Rijksoverheid, pagina 13, nr 2.4, dat wanneer er op een andere manier wordt gestraft er veel bezuinigd kan worden. Zou elektronische detentie voor lichte vergrijpen die nu bestraft worden tot één maand gevangenisstraf worden toegepast dan wordt daar structureel 10 miljoen per jaar mee bezuinigd; met straffen tot drie maanden 23,1 miljoen en wanneer een taakstraf voor lichte vergrijpen wordt ingevoerd 20,5 miljoen. Als daarnaast softdrugs worden gedecriminaliseerd kan nog eens ruim 60 miljoen worden bespaard.
In hetzelfde stuk wordt helaas ook aangegeven wat bezuinigingen op de geestelijke verzorging, het samenvoegen van de reclasseringsorganisaties en het centraal stellen van de straf i.c.m. het afschaffen van forensische zorg oplevert. Maar … niet in geld uit te drukken is wat het oplevert aan de cohesie van gezinnen en families, het niet oplopen van detentieschade en niet te vergeten schade aan de samenleving wanneer er op een prospectieve manier gestraft wordt.
Daarover een volgende keer.
De duurste plaats € 631,- per dag kost. Dit gaat om een plek in een jeugdinrichting.
