Waarom hebben religieuze tradities de wind mee en heeft vernieuwing die vaak tegen?
Natuurlijk hebben tradities recht op meewind. Ze dragen inzichten van voorgaande generaties over, het wiel behoeft niet opnieuw te worden uitgevonden. Mensen kunnen er zich mee identificeren en er een duidelijke identiteit aan ontlenen. Door hun herhaling zorgen tradities voor voorspelbaarheid.
Allemaal mooi en functioneel. Maar er kleven drie risico’s aan.
- Religieuze tradities kunnen leiden tot exclusiviteit en superioriteit. Via rituelen, leerstelligheden, organisatievormen en kerkelijke wetboeken versterken ze het wij-gevoel tegenover anderen. Tradities werken polariserend.
- Het tweede risico is dat tradities haaks gaan staan op de menselijke creativiteit. Ze beperken de speelruimte en zetten de automatische piloot aan. Ze miskennen dat mensen, dankzij hun spelvermogen, voortdurend spelen met nieuwe betekenissen:
over zichzelf, over wat hen overstijgt, over hun veranderende wereld. Daar moeten zelfkennis, levensbeschouwing en samenleving het van hebben. Mensen zijn geboren spelers, maar tradities zetten dit vernieuwende spelvermogen buiten spel.
- Het derde risico is dat tradities als machtsmiddel kunnen dienen. Voor wie macht uitoefent zijn ze een effectief instrument. Immers, tradities legitimeren gewoonten en machtsverhoudingen, zodat die normaal gevonden worden. Dat komt machthebbers meestal goed uit, omdat ze – bewust of onbewust – hun macht in stand willen houden. Macht wordt gemakkelijk tot doelmacht: macht die zichzelf verheft van middel tot doel. Om uit die valkuil te klimmen, moeten machthebbers zich bekeren tot middelmacht: macht die middel is tot een ander doel dan macht zelf – voor bijvoorbeeld (1) een open houding naar anderen en (2) het stimuleren van het menselijke spelvermogen.
Als je deze drie risico’s bekijkt in het licht van de problemen waar onze geglobaliseerde wereld mee worstelt, dan zouden religies best wat meer aan risicobestrijding mogen doen en iets minder traditiegetrouw kunnen zijn. Meer dan ooit is er behoefte aan openheid naar anderen, vernieuwende creativiteit
marcel rouweler zegt
Beter had ik het niet kunnen verwoorden.
Siebe zegt
Religie en religieuze tradities wijzen ons tenminste nog op belangrijke kernwaarden: de deugden, liefde, vertrouwen, barmhartigheid. Tenminste, in hoofdzaak wel.
In de kern is hun analyse ook juist dat zulke waarden een mensenleven en samenleving verrijkt. Het is kwaliteit. Hun analyse is juist dat hebzucht, trots, jaloezie, winstbejag, competitiedrang, hedonisme, haat, begoocheling etc. een mensenleven omlaag trekt en een samenleving kapot maakt. Het is geen kwaliteit.
Als men niet meer aanvoelt of wordt onderwezen in wat
helende waarden zijn, dat gaan eigenlijk bijkomstigheden de boventoon voeren. Dan gaat de oppervlakte winnen van de diepte. Als de oppervlakte gaat winnen van de diepte, ontaardt een individu en een samenleving. Dat is gaande.
De oude spirituele meesters hebben geen woord gelogen. Ze hebben alles haarfijn uit de doeken gedaan en gesproken over deze aarding en ontaarding.
De belangrijkste symptomen van ontaarding zijn snelle polarisatie, oppervlakkigheid, extremen, wankele evenwichten, verruwing. Eigenlijk verdwijnt een balancerende kracht waardoor alles snel uit balans raakt. Dit is al een tijd gaande en toont zich op terreinen als de economie, weer/klimaat, maar zeker ook op psychologisch of geestelijk vlak.
Ik weet ook niet of het echt wel ‘de schuld’ is van de mens. Ik vermoed van niet. Ik denk dat dit gewoon iets cyclisch is. Er zijn nou eenmaal perioden van ontaarding en perioden juist van bloei van wijsheid, liefde en mededogen. Ik denk dat het iets kosmisch is, eigenlijk iets wat in de lucht hangt als het ware.
Dus, de vraag is of we hier echt wat aan kunnen doen.
In ieder geval kunnen we individueel de lessen van Boeddha omarmen en de ontaardende tendens die in de lucht hangt en die makkelijk vat op je kan krijgen, proberen te weerstaan. We kunnen onszelf en iedereen die we ontmoeten aansporen te kiezen voor wat echt belangrijk is, deugden, wijsheid, liefde, mededogen. Nooit mogen we denken, “leven en laten leven”. Onverschilligheid past niet.
Voor ieders welzijn is het belangrijk te zien dat er een ontaardende tendens in jezelf is, in je omgeving, in de ander, in de lucht, en daarmee te breken.
Dominee Siebe
Kay zegt
Wordt hier traditie niet verward met conservatisme en dogmatisme. Een orange monnikskleed is een kledingscode, een traditie. Terwijl het niet gaat om de kledingscode, maar wat er achter steekt. Kleingscodes kunnen nuttig zijn, denk maar eens in een ziekenhuis.
Siebe zegt
In het boeddhisme zie ik het eerlijke verslag terug dat mensen vaak niet uit zichzelf en vanzelf het beste voor zichzelf en anderen in de praktijk brengen. Ik kan dat uit eigen ervaring alleen maar beamen.
De sutta’s spreken in dit verband voortdurend over “de niet-geïnstrueerde wereldlijke persoon”. Zo’n persoon ziet heil in iets wat eigenlijk geen heil brengt. Het ontbreekt die persoon in die zin aan juiste visie.
Zo’n persoon zoekt bijvoorbeeld heil in zintuiglijke genot, in welke vorm ook (kijk de reclame die ons omringt). In verzamelen en vastklampen, in presteren en bereiken. Zoekt zijn toevlucht in iets wat uit diens aard (instabiel, vergankelijk, veranderlijk) niet een toevlucht kan zijn.
De wereldlijke personen zijn meestal mensen zonder achting voor edelen, voor heiligen, voor wijze mensen. Hun heilsboodschap, daar lachen ze om. Ze vinden dat niet van de wereld. Ze oordelen dus minachtend over de heilsboodschap van de oude wijzen. Ondertussen loopt dankzij hun minachting wel alles in de soep!
Een Boeddha maakt inzichtelijk hoe de weg van de wereldling geen weg tot heil is. Iemand kan er wel geen boodschap aan hebben, maar precies dat is het probleem, want later mag een ander de ellende opruimen die wordt veroorzaakt.
Het minachten van de heilsleer van bijvoorbeeld de Boeddha is een grote vergissing want je minacht er mee je eigen en andermans heil.
Maar het is een raar spanningsveld.
Vernieuwende creatieve initiatieven als internet en Facebook en de smartphone gaan ook geen einde maken aan het lijden. Zal een zelfrijdende auto het lijden oplossen? Een nog betere medische wetenschap?
Sorry, maar het ontbreekt aan visie als je zo denkt.
De Boeddha heeft heel duidelijk de weg van heil en onheil beschreven. Dat staat anno 2015 wat mij betreft nog altijd als een huis.
Siebe
Kay zegt
Waar het vaak mis gaat in religie is niet traditie maar menen dat het gaat om visie, ethiek, mentaliteit, medelijden,altruïsme,gedrag e.d. Er niets mis met een voorbeelden als Boeddha, Jezus en anderen, maar begrijpen we deze historische figuren? Lezen niet altijd onze eigen mentaliteit in de geschiedenis of historische voorbeelden?
Arjan zegt
De traditie kan ook traditie zijn omdat de werkelijkheid vroeger even goed begrepen werd als nu. Tenminste door de goede verstaander. Dat is niet het probleem.
Het is inderdaad wel een probleem als de traditionele manier de spontaniteit en creativiteit en speelsheid smoort. Leve de lol van het vrije beleven en onderzoeken van de wereld.