Mijn vorig bijdragen hadden “jouw lijf” als thema. Deze keer ga ik daar op door met ‘Lichaamsgebruik’. Jouw lijf is in dit leven veruit jouw belangrijkste instrument. Hoe je jouw lijf gebruikt, en waarvoor, is sterk afhankelijk van het lijf zoals het is. Hoe beroerder jouw lichaam ‘zoals het is’ functioneert, hoe lastiger het zich door de jouw wil als instrument laat gebruiken. Vergelijk het maar met een auto: als de motor en/of de carosserie in slechte conditie verkeren, merk je dat onder het rijden. Als de auto tenminste nog rijdt!
Neem ontspannen. En om maar direct met de deur in huis te vallen: dat kun je niet leren. Daar is een heel goed argument voor: je kunt het al! Ontspannen is een proces dat vanzelf op gang komt zodra je ophoudt met je in te spannen. En het is de toestand die overblijft wanneer je opgehouden bent met inspannen. Een ontspannen toestand kan daardoor slechts bestaan door afwezigheid van spanning. Wanneer jij je wilt ontspannen, hoef je dus alleen maar op te houden met iets te doen, om in een toestand te komen waarin je niks doet. Je inspannen om je te ontspannen is wat Amerikanen of Britten (whatever) beschrijven als: ‘fucking for virginity’.
Als er één soort mensen bestaat dat geen enkele moeite heeft met ontspannen, dan zijn dat gezonde pasgeborenen. Als een baby wakker is, kan het niets anders dan liggen en ervaren wat er allemaal in en om hem heen gebeurt. Het bezit nog geen enkele vaardigheid. Het maakt ook nog geen enkel onderscheid tussen wat zin heeft en wat niet. Het heeft ook nog helemaal niets benoemd. Alle activiteiten die voor zijn fysieke leven noodzakelijk zijn, voltrekken zich buiten zijn wil om. Het moet die wil eerst ontdekken! Er stroomt lucht door zijn neus en mond en dat veroorzaakt beweging in zijn buik, flanken en borst, of is het andersom? Het kind voelt het ritme van zijn hartslag tot in zijn vingertopjes en teentjes. Zijn buikje borrelt. De zintuigen geven een constante stroom uiteenlopende prikkels door: de druk die het lichaampje op de ondergrond uitoefent; het contact van de huid met kleertjes, lakentjes, luiers, lucht, water en zonlicht. Het kindje voelt alles, ziet alles, hoort, proeft en ruikt alles maar zijn jonge hersentjes moeten nog leren daar selecties uit te maken. Een gezonde zuigeling ervaart zoveel dat het daar al snel behoorlijk moe van wordt en in slaap valt. En zodra het dat doet, slaapt het de slaap der onschuldigen, volkomen ontspannen.
Als je de kans krijgt, neem dan eens de moeite om even aandachtig naar een gezonde, slapende baby te kijken. Zie hoe heerlijk het alleen maar ligt te liggen. Het doet niets overbodigs. Het heeft geen spiertje teveel gespannen. Neem dit beeld goed in jezelf op en realiseer je dan dat jij – neem ik aan – ook ooit precies zo hebt gelegen. Een slapende baby laat je zien wat jij hebt gekunt. En je kunt het nog! Hier en nu. Gewoon slap liggen niks doen, is de basis voor iedere vaardigheid. Als je werkelijk volkomen slap ligt niks te doen, laat je alles gewoon gebeuren. Je kunt deze toestand – als je wilt – moeiteloos weer bereiken en dan met volle aandacht ervaren. Dat kan. Het enige dat jij hoeft te doen is…niets. Poezen kunnen het ook. En honden. Eigenlijk hebben alle dieren er over het algemeen totaal geen moeite mee. Je ziet wel eens dat dieren tijdens het slapen met de pootjes bewegen of met de neus en de lippen trekken, en soms komt er zelfs geluid uit de keel, maar verder liggen ze er stuk voor stuk als een baby bij. Alles aan hun lijf is slap. Als ze stijf liggen, zijn ze dood! Er zijn wel een paar kleine verschillen: ontspannen slapende dieren houden hun kringspieren netjes dicht. Dat doen baby’s niet. Daar hebben we een belangrijk punt te pakken.
Ik denk dat veel mensen zich tegenwoordig niet meer kunnen ontspannen doordat ze bang zijn de controle te verliezen. En dan bedoel ik niet alleen de controle over hun sluitspieren. Ik doel op de controle over hun hele lichaam, over hun bestaan, over van alles en nog wat. Ze weten niet eens meer wat dat is: niets doen. Herken je dat? Maar hoe komt dat dan, dat je bent gaan denken dat je altijd iets moet doen, zelfs om niets te doen? Dat komt waarschijnlijk doordat je bent gaan denken dat alles een vaardigheid is, zelfs als het dat helemaal niet is. Ga maar na: Je hebt als baby moeten leren je ogen ergens op te richten. Je hebt geleerd je van je buik op je rug te draaien en weer terug. Je hebt de vaardigheid geleerd om te zitten zonder om te vallen. Je leerde de vaardigheden staan, kruipen, lopen, rennen, springen. Het zijn allemaal vaardigheden die nuttig zijn om een leven als mens te kunnen leiden. Nu kun je praten, eten in je mond stoppen, tanden poetsen, je ontlasting ophouden en netjes in een pot plassen. Toen je nog klein was, had je aan dat aanleren en oefenen van vaardigheden een dagtaak, die je vooral spelenderwijs en met veel vallen en opstaan en soms met gezonde tegenzin hebt uitgevoerd. En hoogstwaarschijnlijk heb je op een zeker ogenblik ontdekt dat er vaardigheden bestaan die jij nooit onder de knie zult krijgen – of wilt krijgen – omdat de prijs die jij ervoor moet betalen te hoog is. Niet iedereen leert autorijden, een instrument bespelen, koorddansen, open-hart-operaties uitvoeren, beeldhouwen of kogelvis veilig klaarmaken. Dat hoeft ook niet.
Ouders en andere opvoeders – zoals leerkrachten – houden kinderen voor dat ze van alles kunnen bereiken zolang ze hun best maar blijven doen en doorzetten. Vervolgens komen ze ook nog met beloningen aanzetten als de kinderen dat doen, of met straffen als ze het niet doen. Er zijn allerlei beloningen, variërend van een aai over de bol tot een diploma of zelfs bul. Er zijn eveneens allerlei straffen, uiteenlopend van een klap voor de kop tot uitgeschreven of zelfs afgeschreven worden. Het resultaat is dat een kind gaandeweg het opgroeien meer en meer overtuigd raakt dat het alles kan leren, zolang het zijn best maar blijft doen en door blijft zetten, en dat er uiteindelijk beloningen wachten voor alle genomen moeite. Jij ook? Natuurlijk moet je er ook een prijs voor betalen! Al dat geleer kost tijd en inspanningen, om van geld maar niet te spreken. Toch vergis je je wanneer je denkt dat ontspannen ook een vaardigheid is die je kunt leren. Dat ben je gaan geloven doordat iedereen het propageerde. Maar het is gewoon niet waar. Zoals er meer dingen niet waar zijn.
Begin eerst met je aan te passen aan de omstandigheden. Je kunt je lichaam als instrument overal resetten: liggend in bed, zittend achter een bureau, staand in een bushokje of op een perron terwijl je wacht; of zelfs wanneer je zomaar wat kuiert langs de waterkant. Je streeft namelijk niet naar de totale ontspanning van een bewusteloos persoon, maar naar de maximale functionele ontspanning die jij met tegenwoordigheid van geest kunt bereiken. Hoe? Houd op met iedere inspanning die geen nut heeft. Als je ligt kun je bijvoorbeeld alle spieren die je nodig hebt om te staan of te zitten “uitschakelen”. Liggen is ophouden met zitten is ophouden met staan is ophouden met lopen is ophouden met alles dat nodig is om iets met dat lijf van je te doen. Klaar. Als je gaat zitten zoek je even naar de meest stabiele houding die je met de minste inspanning kunt innemen en volhouden. Daar heb je bijvoorbeeld geen kaakspieren bij nodig, en die hoef je dus niet (meer) aan te spannen. Het heeft geen enkele zin om ‘verbeten’ te zitten. En je schouders mag je laten hangen, want zittend hoef je nergens je schouders onder te zetten. Zo kun je een voor een ophouden met activiteiten die alleen maar energie verbruiken zonder dat ze iets opleveren. Terwijl je staat kun je zoeken naar een optimale balans, en dat is die waarin je met de minste inspanning jouw houding kunt bewaren. En dat is niet, geloof me: met de borst vooruit, kin omhoog, strak in de houding. Dat is idioot! Lopen doe je stap voor stap in een soort dans die jou van de ene balans naar de andere voert. Rennen is hetzelfde, maar dan sneller. Kijk maar eens naar professionele hardlopers: zelfs hun wangen dansen op en neer. Een sprinter die zijn vuisten balt, zijn lippen op elkaar perst en zijn billen samenknijpt, wint NOOIT.
