Goff – Illusie

In bepaalde boeddhistische kringen circuleert het idee dat de wereld zoals je die waarneemt een illusie is. De Griekse filosoof Plato was ook een liefhebber van dat idee. Evenals bepaalde neuro-wetenschappers anno 2017 die stellen dat onze waarneming een ‘interne’ vertaling is van het origineel ‘daarbuiten’. Ik geloof er allemaal niks van en daar heb ik heel goede redenen voor.

Alle levende wezens bevinden zich in dezelfde wervelende wereld van atomen, electromagnetische velden en chemische reacties. En ze geven er met het lichaam dat ze zijn allemaal een draai aan die de wervelwind tot hùn universum maakt.

Slangen, bijvoorbeeld, hebben een ander zintuig voor omgevingstemperatuur dan mieren of mensen. Walvissen en olifanten vernemen frequenties in het akoestische spectrum die geen mens of slang waarnemen kan omdat ze er het lichaam niet voor hebben. Er zijn ondergronds levende knaagdieren die de voetstappen van een kever in het zand voelen terwijl die trillingen helemaal voorbij gaan aan dassen en konijnen die even verderop ook ondergronds leven. Slangen en walvissen, bacteriën, olifanten en dassen hebben geen illusionair beeld van de wereld. En mensen ook niet.

Er zijn mensen die kleurenblind zijn en het rood van een stoplicht als een grijs waarnemen. Hebben zij een illusoir beeld van het stoplicht? Natuurlijk niet. Ze zijn weliswaar in de minderheid maar hun lichaam (in het bijzonder hun visuele apparaat) is niet minder echt dan dat van de meerderheid. Het is gewoon anders. Hetzelfde geldt voor mensen met synesthesie (vermenging van de zintuigen). Sommigen zien en proeven kleuren, anderen horen en zien geluiden, of cijfers hebben een kleur. Het is ronduit absurd om te beweren dat die mensen de wereld niet waarnemen zoals die ‘eigenlijk’ is, of dat hun waarneming illusoir is.

Behalve dat het idee van waarneming als illusie onzin is, is het misleidend. Het suggereert dat je het ‘eigenlijk’ niet goed ziet. Dat je het niet in het snotje hebt. Dat er een ultiem standpunt of mentale toestand zou zijn waarmee je toegang tot het echte werk hebt: satori, arahant, nibbana. Ik merk daarbij op dat mensen die het idee van de illusie verkondigen altijd een recept bij de hand hebben voor hoe het moet. En ze hebben doorgaans ook een visitekaartje grijpklaar in de borstzak. Als ik het allemaal op het vuur zet en inkook blijft er dit over: je ziet het niet goed, beste kind, en ik kan je uit de droom helpen. Het is paternalisme.

Wie mij niet gelooft – en waarom zou je – kan ook terecht bij de Alagaddupama-Sutta: “…ik [heb] de Dhamma onderwezen, als te vergelijken met een vlot, bedoeld om mee over te steken, niet om vast te houden. De gelijkenis van het vlot begrijpend, moeten jullie zelfs de leringen opgeven, laat staan de dingen die in strijd zijn met de leringen.”