‘Allemaal bestaan we uit dezelfde sterrenstof: En dat zullen we weten ook.’

Allerd Stikker, Yuval Noah Harari, Philip Blom en vele anderen zijn niet aflatend bezig geweest ons voor te houden dat de aarde ons gaat wurgen als we nog langer blijven aarzelen. Niet dat de aarde een wil heeft om zoiets te beramen; we roepen dit zelf over ons af. Ons wacht de verstikkingsdood, nu al op sommige plekken in de wereld merkbaar, en zeker op relatief korte termijn. We weten allemaal hoe dat komt. We hebben het incasseringsvermogen van de aarde zo lang opgerekt dat het op het punt staat te springen. Ik heb het dan niet alleen over de grenzeloze klimaatbelasting door overmatige CO2-uitstoot, maar ook over het vergiftigen van land, zee, en lucht met pfas, kunstmest, zware metalen, bestrijdingsmiddelen, plastic en uitputting van de aardbodem, met armoede en honger als gevolg.

De oorzaken kun je via verschillende ingangen benaderen. Het is de bio-industrie, het is het door marketing aangejaagde consumentisme. Het is het doorgaan met fossiele brandstoffen. Het is de tegenwerking van overheden en belangengroepen van vernieuwende technologie, zoals kweekvlees. Het is de groeiende kloof tussen rijk en arm. Het is de inhaalslag die ontwikkelingslanden nog moeten maken. Eén ding is zeker: Overal blijft de marktwerking van het doorgeschoten neokapitalisme overheersen en tegenwoordig wordt dat zelfs in communistische landen omarmd. En ook in het onderwijs is er bijna uitsluitend aandacht voor inpassing in een samenleving waarin het economische groeisysteem centraal staat.

Mensen, andere organismen en de aarde zijn gemaakt van dezelfde sterrenstof. Alles leeft in volstrekte onderlinge afhankelijkheid samen ‘in een piepkleine kritische zone’, zoals Blom het noemt in zijn boek Het grote wereldtoneel. Een fragiele laag met een atmosfeer en zuurstof, waarbinnen leven mogelijk is. Een narcistisch idee, vooral aangejaagd door religies, plaatste de mens boven en buiten zijn eigen werkelijkheid. Dat dreigt ons nu fataal te worden. Mensen kunnen onder druk van de geschetste bedreigingen verstrikt raken in hopeloosheid en hulpeloosheid, juist ook in de opmaat naar de vernietiging van menselijkheid en Moeder Aarde, zoals die nu aan de orde lijkt te zijn. Allemaal bestaan we uit dezelfde sterrenstof. En dat zullen we weten ook.

Alleen een heldere manier van zien, kan voor mensen een ander perspectief opleveren. Niet alleen om verder te kunnen met hun leven, maar ook om de huidige bedreigingen het hoofd te bieden en te keren. Meditatie helpt om beter en helderder te zien wat de werkelijkheid in de aanbieding heeft. Harari ging dit ook doen en hij schrijft: ‘Ik hoefde alleen maar de objectieve werkelijkheid te observeren. Het belangrijkste wat ik besefte was dat de diepste bron van mijn leed in de patronen van mijn eigen geest zit. Als ik iets wil en het gebeurt niet, reageert mijn geest daarop door leed te genereren. Leed is geen objectieve toestand in de buitenwereld, het is een mentale reactie die ontstaat in mijn eigen geest. Die les is de eerste stap naar een toestand, waarin je ophoudt meer leed te genereren.’ Hij noemt meditatie geen vlucht uit de werkelijkheid, maar juist een manier om in contact te komen met de werkelijkheid. En: ‘Als het om de mysteriën van de menselijke geest gaat, moeten we meditatie niet beschouwen als een panacee, maar als een waardevol extra werktuig in de wetenschappelijke gereedschapskist’.

Het is daarom van groot belang met elkaar een bewustzijnsontwikkeling op gang te brengen die niet zozeer berust op een moreel appel, maar vooral op deze heldere waarneming, de werkelijkheid zoals ze is. Wat Blom ‘de toenemende uitbuiting en verpesting van de wereld’ noemt en ‘een destructieve escalatie’, vergt een nieuw bewustzijn van bewoners van deze planeet. Een ‘zelfreflecterend bewustzijn’, zoals Stikker het noemt. Het is al in elk mens aanwezig, maar wordt vaak slechts mondjesmaat gebruikt.

Het spreekt vanzelf dat binnen dit nieuwe bewustzijn een nieuw respect voor de onderlinge afhankelijkheid binnen onze natuurlijke omgeving van het grootste belang is. Blom denkt aan het slot van zijn boek dat er met de coronacrisis een ‘mal opengewrikt’ is en dat we aan het begin van een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van de mensheid staan. Ik help het hem hopen. Volgens mij zijn we weer terug bij af. Wij blijven als mensen ‘groei’ als de heilige graal zien. We blijven de homo economicus, zoals Nynke Laverman dat noemt in haar weergaloze lied Your ancestor.

Waarom daalt het inzicht dat we zo niet verder kunnen zo weinig in, dat ons handelen er niet volledig door wordt bepaald? Dat is de meest actuele kwestie die ook een hopeloze en woedende Greta Thunberg niet kan beantwoorden. Misschien moet de getalsmatige balans nog meer doorslaan naar mensen die het ZIEN. Want je kunt ook zonder meditatie heus wel tot het besef komen dat we zo niet verder kunnen. Tenzij nepinformatie en complottheorieën geen halt toegeroepen krijgen en in de wereld blijven toenemen. Alle prioriteiten moeten opzijgezet moeten worden voor het redden van aarde en mens. ‘We hebben geschiedenis geschreven’, juichte voorzitter Sultan Ahmad al-Jaber van het Dubai-klimaatpanel ten overstaan van alle onderhandelaars. Het blijft vooralsnog de vraag hoe die geschiedenis eruit gaat zien.