• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Achtergronden » Sporen van het boeddhisme, de intellectuele omgeving van de Boeddha

Sporen van het boeddhisme, de intellectuele omgeving van de Boeddha

18 juni 2012 door Paul de Jager

Boeddha ontwikkelde ruwweg tussen 480 en 400 voor Christus een geheel eigen levensleer. Het was een bruisende tijd aan de oevers van de rivier de Ganges in Noordoost India, vol debat tussen intelligente filosofen. Boeddha droeg daaraan bij, maar ontleende ook ideeën aan zijn omgeving. Hoe zag de spirituele en intellectuele wereld eruit in de tijd dat de Boeddha er in rondliep?

BrahmanenBrahmanen maakten er op religieus gebied de dienst uit. Het Brahmanisme was naar het Gangesgebied gebracht door een nomadisch volk, de Aryers, afkomstig uit de grensgebieden Oost-Turkije, Zuid-Rusland en Noord-Iran.

Religie was gebaseerd op de Veda’s, een verzameling voorschriften, riten, gewijde teksten, spreuken en lofzangen met een magische strekking. De Veda’s waren van oorsprong mondelinge overleveringen die later hun neerslag zouden krijgen in de Brahmana’s en Upanishaden. Er zijn twee Upanishaden van voor de tijd van de Boeddha. Brahman wordt erin gezien als de onderliggende kracht van de gehele kosmos en als identiek met Atman, het universele zelf dat diep in de menselijke geest te vinden zou zijn. In de Upanishaden is sprake van reïncarnatie, ofwel wedergeboorte. Wie zijn ware zelf doorzag hoefde niet meer te reïncarneren. De kwaliteit van iemands daden, karma, bepaalden de kwaliteit van de wedergeboorte.

Tijd voor hervormers

De tijden veranderden rond 400 voor Christus in India snel. Er waren regelmatig buitenlandse overheersers. Verstedelijking zette de traditionele waarden uit kleine dorpsgemeenschappen op scherp. De weerstand tegen de Brahmanen groeide. Ze eigenden zich op grond van hun afkomst het alleenrecht op hoogstaande spiritualiteit toe. Ook stelden ze dat ze op grond van hun kaste beter wedergeboren zouden worden dan Indiërs uit andere, lagere kasten. Dat, en hun dierenoffers, zette steeds meer kwaad bloed.

De heersende ideeën uit de hierboven genoemde Brahmana’s en Upanishaden werden heftig bediscussieerd. De discussies gingen tussen de Brahmanen en filosofen genaamd Samana’s. Maar ook de Samana’s onderling konden er wat van. Ze leken op de vroege Griekse filosofen in hun onafhankelijke manier van doen en denken. Ze zwierven vrij van familiebanden rond en leefden van aalmoezen. De Samana’s waren eigenzinnig, met als gevolg dat er een rijk palet aan religieuze stromingen ontstond.

In christelijke terminologie gesteld, zijn de Samana’s te vergelijken met protestanten die aan het eind van de middeleeuwen opstonden tegen misstanden in de katholieke kerk.

Vijf groepen Samana’s

De drie belangrijkste groepen Samana’s waren de Jaïnisten, de Ajivika’s en de boeddhisten.
Twee kleine groepen Samana’s waren de Materialisten en de Sceptici. De Materialisten erkenden alleen wat ze konden waarnemen. Karma en wedergeboorten hoorden daar niet bij. Ze gingen voor een evenwichtig leven met eenvoudige geneugten en bevredigende menselijke contacten. De Sceptici geloofden dat kennis onmogelijk was. Ze gingen zo ver dat ze zich zelfs niet bekwaam achtten om de standpunten van anderen te bekritiseren. De onderliggende gedachte was dat, dat je pas gemoedsrust zou ervaren als je je nergens mee verbond.

 Jaïnisme

De grondlegger van het Janïnisme was Mahavira ( 599-527 BCE). Het Jaïnisme liet en laat ( de stroming bestaat nog steeds) zich hoofdzakelijk kennen als een oude traditie van geweldloosheid. Het doel van het Jaïnisme als spirituele praktijk is de verwijdering van het karmisch materiaal dat de ware natuur versluiert en het daardoor gebonden houdt aan de cyclus van wedergeboorte in de materiële wereld.

Het gevolg hiervan is moksa, ofwel bevrijding van wedergeboorte. De ethiek van ahimsa is hierin een kernbegrip. Het staat voor de afwezigheid van de – bewuste of onbewuste- verleiding om kwaad te berokkenen aan enig ander levend wezen. Dit gold zelfs de allerkleinste wezens, vandaar het bekende beeld van monniken met een doek voor hun mond om insecten te verhinderen naar binnen te vliegen en te sterven. Monniken hadden ook een vegertje om hun pad te ontdoen van dieren die ze anders dood zouden trappen. De Jaïnisten doen vijf geloften: geweldloos zijn, waarheidsgetrouw, niet stelen, seksuele onthouding, bezitloosheid. Jaïnisten beschouwen het bestaan als complex en pleiten derhalve voor verdraagzaamheid tegenover andere religies en andere standpunten over het leven.

Ajivika’s

De Ajivika’s gelden als een obscuur clubje Samana’s. Het fundamentele principe in de Ajivika filosofie was lot of voorbestemming. Oorzaak en gevolg of vrije wil speelden in deze filosofie geen rol. Lotsbestemming wel. De wereldorde lag vast. Iedere ziel legde dezelfde rit af. Het rijpingsproces van de mens voltrok zich zoals een plant groeide. Ascese werd als verheffende levenswijze gezien. Versterven door dorst droeg volgens de Ajivika’s bij aan het bevorderen van het laatste leven. Goed versterven, met andere woorden, zou helpen om niet meer terug te keren in de reïncarnatiecyclus.

Boeddhisme

Sidharta in IndiaUit de beschrijving van de belangrijkste religieuze Indiase stromingen van rond 400 voor Christus mag met een gerust hart geconcludeerd worden dat er veel sporen van terug te vinden zijn in het boeddhisme. En vice versa. Ik noem de belangrijkste:
Voor alle genoemde religieuze stromingen geldt dat ze in hun denken beïnvloed zijn door de oudste religieuze geschriften, de Veda’s, Brahmana’s en de Upanishaden.
Boeddha en Mahavira komen beiden uit edele families; van beiden én van Gosala wordt gemeld dat ze geboren zijn in een opvolging van wijze mannen.
Er is een parallel tussen het als identiek beschouwen van de absolute wereldziel Brahman en de individuele ziel Atman, en de Indische – en dus ook boeddhistische- eenheidsleer. Door het uitdoven in het Brahman raakt de mens verlost. Zowel in het hart het boeddhisme (Nirvana) als het Jaïnisme (moksa) zien we deze heilsgedachte terug.
Er is een weg om het heil te bereiken. Daar zijn alle genoemde stromingen het over eens. De vier edele waarheden in het boeddhisme beschrijven ze. De weg ernaartoe heet het achtvoudig pad. Dat bestaat uit: juiste zienswijze, juist besluit, juist spreken, juist gedrag, juist levensonderhoud, juiste inspanning, juiste aandacht en juiste meditatie. Ter vergelijking: het Jaïnisme kent ook zo’n set van leefregels, geformuleerd in de vijf geloften.
De werking van het karma, de wet van oorzaak en gevolg en de hieruit voortvloeiende vrije wil, zien we bij Brahmanen, Jaïnisten en boeddhisten.
Ascetisch leven en meditatie als bijdrage aan een gunstige wedergeboorte en uiteindelijk aan het bereiken van Nirvana, de zalige toestand van ontdaan zijn van aards verlangen, wordt breed gedeeld.
Een scheppende God ontbreekt in het wereldbeeld van boeddhisten, Jaïnisten en Ajivika’s.

Natuurlijk zijn er ook belangrijke verschillen tussen de Indiase religieuze stromingen van rond 400 voor Christus. Boeddhisme onderscheidde zich door een weg van het midden te kiezen en de extremen uit andere groepen te verwerpen. Een ander belangrijk verschil is dat het boeddhisme reïncarnatie omarmde, maar tegelijk een persoonlijke wedergeboorte verwierp. Het boeddhisme erkent geen ziel en derhalve geen zielsverhuizing.

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Achtergronden, Nieuws Tags: Boeddhisme, Brahmanen, historie, Jaïnisme, oorsprong, Paul de Jager, printbatch2

Lees ook:

  1. Sporen van het boeddhisme, de intellectuele omgeving van de Boeddha
  2. Mudita, een minder bekende Brahmavihara meditatie
  3. Stemmen boeddhisten wijzer?
  4. Ibn Arabi zocht religieuze verbinding

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Orandajin zegt

    21 juni 2012 om 16:05

    Leuk informatief artikel. Bedacht voor het schrijven.

  2. Orandajin zegt

    21 juni 2012 om 16:06

    Ik bedoel natuurlijk bedankt…

  3. Barbara zegt

    22 juni 2012 om 09:38

    Was één van de belangrijkste verschillen tussen het boeddhisme (avant la lettre) en de bestaande religies in de tijd van de Boeddha niet, dat de Boeddha geen waarde hechtte aan afkomst? Dat zijn sangha, in tegenstelling tot die van andere religieuze leiders van zijn tijd, voor iedereen openstond, zelfs voor vrouwen? hij was bepaald revolutionair in die openheid en toegankelijkheid. En het maakte hem met voorsprong populair.

Primaire Sidebar

Door:

Paul de Jager

zelfstandig tekstschrijver en journalist 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

02 feb
Meditatie in het dagelijks leven
2 feb 23
08 feb
Online Lezingenserie 'Spirituele wetenschap - De nieuwe wetenschappelijke mentaliteit' (2)
8 feb 23
08 feb
Ontspanningsmeditatie Rotterdam (vipassana)
8 feb 23
09 feb
ONLINE - Meditatiecursus in de Dhammakaya traditie
9 feb 23
09 feb
Rotterdam - geleide meditatie (vipassana meditatie)
9 feb 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Taigu – Het lijden in de wereld

    Taigu - 6 februari 2023

    Het komt Taigu voor dat boeddhisme te vaak gaat over ‘verlichting’ en te weinig over het lijden in de wereld, dat eerst moet worden opgelost voordat iemand zich in spirituele zin bevrijd kan wanen. Het existentiële kerndilemma van boeddhisme is dat wij ieder delen in de rotheid van de wereld, terwijl wij over het vermogen beschikken onze bevrijding dichterbij te brengen door het lijden van de ander te verminderen. In sommige teksten wordt dit vermogen ‘boeddhanatuur’ genoemd.

    Linkerhemisfeer domineert – een catastrofale weg

    Rob van Boven en Luuk Mur - 6 februari 2023

    We leven steeds meer in een materialistische wereld gericht op nut en macht, met hebzucht als doorlopende achtergrond motivatie. Afleiding is inmiddels vooral een noodzakelijkheid, waardoor het een gevangenis is geworden. Volle brede aandacht voor de natuur, elkaar, de omgeving kunnen we niet meer opbrengen.

    Ashoka – India’s bijna vergeten keizer

    Kees Moerbeek - 5 februari 2023

    De verdiensten van Ashoka (circa 268 – 232 v.o.j.), de derde keizer van het Mauryaanse rijk zijn groot, maar hij was bijna vergeten. De vertaling van zijn inscripties in de 19de eeuw ontrukte hem aan 2.000 jaar vergetelheid. Dit artikel gaat over het boek Mauryan India van de ook internationaal eminente Indiase historicus Irfan Habib en vooral over Ashoka’s inscripties.

    Erik – Een kleine geschiedenis van de leegte

    Erik Hoogcarspel - 1 februari 2023

    Logica is als de Formule 1: het geeft een hoop lawaai, maar het leidt ergens naar. Leegte gaat ook nergens naartoe, het heeft geen geschiedenis, dat hebben alleen de mensen die erover praten.

    Erik Hoogcarspel – Een beter boeddhisme met fenomenologie

    gastauteur - 16 januari 2023

    De Boeddha heeft zich ook nooit 100.000 geboortes herinnerd. Als je een goede meditatie hebt dan kan het voorkomen dat er heel veel situaties van vroeger door je hoofd spelen. En dat zijn allemaal geboortes van een ik en de dood van een ik. Je ik is niks anders dan het volledig verwikkeld zijn in jouw situatie. En dat gebeurt ook in je meditatie.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Guy – Heilzaam handelen (P. samma kammanta)
    • Boeken – monddood
    • Tegenwoordigheid van geest
    • Het regressieprobleem in de advaita vedanta
    • Het jaar 2023 – dag 38 -ziekzwakmisselijk (2)

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens