Willem Engel verliest hoger beroep procedure bij Hof tegen Joop.nl

Het gerechtshof in Leeuwarden heeft in hoger beroep alle eisen van Willem Engel tegen opinieplatform Joop.nl (BNNVARA) afgewezen. Engel stelde dat het platform een lastercampagne tegen hem voert en vorderde een verbod op bepaalde termen (viruswaanzinnige, corona-ontkenner, sekteleider, anti-vaxxer) in combinatie met zijn naam.

De uitspraak bekrachtigt een eerder vonnis van de voorzieningenrechter in Lelystad.

Van een lastercampagne door Joop.nl is geen sprake, vindt het hof. Het verwijst naar de vijf artikelen die het platform in een half jaar tijd aan Engel wijdde, terwijl hij dagelijks in het nieuws was. Er was bovendien een directe aanleiding voor de aandacht: Engels aanhouding door de politie en het feit dat het openbaar ministerie strafrechtelijk onderzoek naar hem was begonnen.

“Denkbaar is dat het herhaalde gestapelde gebruik van genoemde kwalificaties de balans op een gegeven moment doet doorslaan ten nadele van BNNVARA. Dat is nu nog niet het geval”, schrijft het hof.

Engel eiste daarnaast wederhoor als er over hem wordt geschreven, maar de rechter herinnert eraan dat “wederhoor geen recht is, maar een journalistiek basisprincipe en dat schending daarvan nog geen onrechtmatig handelen oplevert.”

Voor gebruik van specifieke termen om Engel te duiden bestaat voldoende aanleiding, vindt het hof. Sekteleider is een “ironisch bedoelde overdrijving en provocatie” van de redactie. Engel erkende zelf dat hij “het gezicht is geworden van de protesten tegen de corona-maatregelingen en door sommige als hun held of icoon wordt gezien en in die zin als hun leider wordt beschouwd”.

De kwalificatie is daarmee niet excessief, oordeelt het hof. De term ‘viruswaanzinnige’ is dat mogelijk wel, maar Engels stichting Viruswaarheid heette bij oprichting Viruswaanzin. In die context heeft het gebruik van de term volgens het hof voldoende feitelijke basis.

Het hof stelt vast dat er in de zaak twee fundamentele rechten botsen: de vrijheid van meningsuiting van BNNVARA/Joop.nl en het recht op privacy en eerbiediging van eer en de goede naam, beiden vastgelegd in het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden.

“Al deze omstandigheden afwegend, is het hof van oordeel dat de door Joop.nl gebruikte kwalificaties in de aangehaalde nieuwsberichten niet een dermate ernstige aantasting vormt van het recht [van Engel] op eerbiediging van zijn persoonlijke levenssfeer dat het recht van Joop.nl om zich vrij te kunnen uiten daarvoor moet wijken.”

Toelichting vonnis: Appellant is Willem Engel

BNNVARA beroept zich op de vrijheid van meningsuiting als bedoeld in artikel 10 van het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). [appellant] beroept zich op zijn beurt op artikel 8 lid 1 EVRM. Artikel 8 lid 1 EVRM beschermt onder meer het recht op eerbiediging van het privéleven waartoe ook behoort het recht op eerbiediging van reputatie of met andere woorden de eer en de goede naam. BNNVARA betwist dat [appellant] zich op artikel 8 EVRM kan beroepen. Volgens BNNVARA wordt [appellant] door de nieuwsberichten op Joop.nl niet in zijn privéleven geraakt, omdat de berichten en de daarin gebruikte omschrijvingen van [appellant] betrekking hebben op [appellant] als bestuurder van de stichting Viruswaarheid en niet op [appellant] als persoon.

Het hof volgt BNNVARA daarin niet, alleen al omdat BNNVARA in de nieuwsberichten waarover [appellant] klaagt zelf geen onderscheid maakt tussen [appellant] als persoon en [appellant] als bestuurder van de stichting Viruswaarheid. Het leeuwendeel van die berichten heeft bovendien geen betrekking op de stichting Viruswaarheid, maar ziet op de persoon [appellant] , zoals bijvoorbeeld blijkt uit de kop “Viroloog [naam1] wast viruswaanzinnige dansleraar [appellant] de oren”. Naar het oordeel van het hof is het evident dat daarmee de persoonlijke levenssfeer van [appellant] wordt geraakt.

Er is dus sprake van een botsing tussen twee fundamentele rechten. Het antwoord op de vraag welk van deze rechten in deze zaak zwaarder weegt, moet worden gevonden door een afweging van alle ter zake dienende omstandigheden. Uitgangspunt bij die afweging is dat beide rechten in beginsel gelijkwaardig zijn. Het oordeel dat een van beide rechten, gelet op alle ter zake dienende omstandigheden, zwaarder weegt dan het andere recht, brengt mee dat de inbreuk op het andere recht voldoet aan de noodzakelijkheidstoets als genoemd het tweede lid van artikel 8 en 10 EVRM. De toetsing dient in één keer te geschieden.

In het kader van de hiervoor beschreven afweging zijn in de (Europese) rechtspraak een aantal niet-limitatieve gezichtspunten ontwikkeld. Voor de beoordeling van deze zaak zijn daarvan onder andere de volgende relevant:

5. De stijl van Joop.nl; de toonzetting kan de kwalificaties excessief maken, maar in het algemeen moet binnen de uitingsvrijheid van BNNVARA ruimte worden gelaten voor enige overdrijving en provocatie5. Uitingen die als humoristisch zijn bedoeld en door de bezoeker van Joop.nl ook zo worden opgevat, zullen minder snel als excessief worden aangemerkt. Uitingen die vooral erop zijn gericht een ander te kwetsen of beschadigen, moeten sneller als excessief worden beschouwd.

De aard van Joop.nl; sommige media worden als indringender aangemerkt dan andere.

De presentatie van de uitingen; gaat het om feiten of waardeoordelen?

Voor waardeoordelen gaat de eis dat zij bewezen moeten worden te ver, maar wel kan enige feitelijke basis worden verlangd.

Het gegeven dat [appellant] een publiek figuur is. Een publiek figuur moet in beginsel een grotere inbreuk op zijn persoonlijke levenssfeer tolereren dan een gewone burger.

De wijze waarop [appellant] zelf aan het publieke debat heeft deelgenomen en de krachtige reacties die hij daarop mocht verwachten.

Met achtneming van de hiervoor geformuleerde gezichtspunten en de door partijen genoemde omstandigheden komt het hof tot de volgende afweging.

Het hof stelt voorop dat de vrijheid van meningsuiting van BNNVARA ook redactionele vrijheid impliceert. Ook indien het gaat om nieuws en ongeacht of BNNVARA daarbij gesubsidieerd wordt door de overheid, zoals [appellant] stelt. De redactionele vrijheid van BNNVARA brengt mee dat zij zelf mag bepalen hoe zij nieuws naar buiten brengt en welke stijl zij daarbij gebruikt.

BNNVARA heeft met Joop.nl gekozen voor een opiniërende blog. BNNVARA omschrijft Joop.nl als een online opinie pagina met nieuws, bijdragen van opiniemakers en debat tussen bezoekers. Doel van Joop.nl is het laten horen van een linkser en progressiever geluid. Joop.nl is volgens de initiatiefnemer [naam2] gericht op het losmaken van een levendig, scherp debat. Joop.nl pretendeert geen objectief nieuws te brengen. Joop heeft in die zin niet dezelfde status als bijvoorbeeld de NOS. Het door Joop.nl onder de kop nieuws” gepresenteerde nieuws is overgoten met (scherpe) meningen en waardeoordelen en die redactionele vrijheid heeft Joop.nl. Dat op Joop.nl ook bijdragen staan onder de kop “opinies” maakt niet dat daardoor hogere eisen gesteld moeten worden aan de bijdragen onder de kop “nieuws”

Joop.nl schrijft over politiek en wat er in de samenleving gebeurt en daarom ook over [appellant] . [appellant] heeft er geen bezwaar tegen dat Joop.nl over hem schrijft, maar wel dat hij in die nieuwsberichten door Joop.nl stelselmatig wordt omschreven als viruswaanzinnige, corona-ontkenner, sekteleider of notoire anti-vaxxer.

Het hof is net als de voorzieningenrechter van oordeel dat genoemde kwalificaties (het woord kwalificatie zegt het al) binnen de context van Joop.nl niet als feitelijke beschuldigingen moeten worden beschouwd maar als waardeoordelen over [appellant] .

Ook voor waardeoordelen geldt dat enige feitelijke basis is vereist. Het ontbreken van een feitelijke basis betekent overigens niet, zoals [appellant] onder grief 4 aanvoert, dat de betrokken waardeoordelen tegenover [appellant] onrechtmatig zijn en daarom moeten worden verboden. De vraag of een verbod toewijsbaar is, is namelijk het sluitstuk van de hiervoor onder 5.8 genoemde afweging.

De feitelijke basis van kwalificaties viruswaanzinnige, corona-ontkenner, notoire anti-vaxxer en sekteleider

De voorzieningenrechter heeft met betrekking tot de kwalificaties viruswaanzinnige, corona-ontkenner en sekteleider geoordeeld dat deze waardeoordelen voldoende steun vinden in de feiten. Het hof leest in de daartegen gerichte grieven  van [appellant] in essentie geen andere of nieuwe stellingen.

Het hof is met de voorzieningenrechter van oordeel dat het gebruik van de aanduiding viruswaanzinnige gelet op de link met de voormalige naam van de stichting Viruswaarheid voldoende feitelijke basis heeft. Naar het oordeel van het hof geldt dit alleen voor zover het betreffende nieuwsbericht ook gaat over de stichting of de werkzaamheden die [appellant] in dat verband richt. Het gebruik van de kwalificatie viruswaanzinnige buiten genoemde context, ligt minder voor de hand en is mogelijk excessief, maar het hof zal het gebruik daarvan, gelet op de hierna nog te bespreken criteria, niet verbieden.

Met betrekking tot het gebruik van de kwalificatie corona-ontkenner is van belang dat [appellant] niet betwist dat de aanduiding corona-ontkenner in de media niet alleen wordt gebruikt voor mensen die letterlijk het bestaan van het corona-virus ontkennen, maar ook voor die de gevolgen ervan bagatelliseren. [appellant] ontkent niet dat corona bestaat maar hij betwist wel de ernst en de gevolgen daarvan. Omdat dergelijke ontkenners van de ernst van het corona-virus in de media ook worden aangeduid als corona-ontkenners, acht het hof het gebruik van de kwalificatie corona-ontkenner voor [appellant] gerechtvaardigd.

Dit geldt ook voor het gebruik van de omschrijving (notoire) anti-vaxxer. De term anti-vaxxer is tijdens corona opgekomen en staat voor mensen die net zoals [appellant] geen corona-vaccinatie willen. Dat [appellant] zich wel wil laten vaccineren voor andere ziektes in binnen- en buitenland staat daar los van.

Het bezwaar van [appellant] tegen het gebruik van de kwalificatie sekteleider, wijst het hof net als de voorzieningenrechter van de hand. Aan [appellant] kan worden toegegeven dat hij in feitelijke zin niet kwalificeert als sekteleider, maar Joop.nl gebruikt de kwalificatie niet als een feitelijke vaststelling, maar als een ironisch bedoelde overdrijving en provocatie. Omdat [appellant] , zoals hij zelf ook aangeeft, het gezicht is geworden van de protesten tegen de corona-maatregelingen en door sommige als hun held of icoon wordt gezien en in die zin als hun leider wordt beschouwd, vindt het hof de kwalificatie binnen de toonzetting van Joop.nl niet excessief.

De wijze waarop [appellant] aan het publieke debat deelneemt

Partijen zijn het erover eens dat [appellant] een publiek figuur is en dat hij zich daarom meer moet laten welgevallen dan een gewone burger. De wijze waarop [appellant] aan het publieke debat deelneemt, door de voorzieningenrechter omschreven als confronterend en prikkelend, brengt mee dat hij rekening moet houden met even confronterende en prikkelende reacties. Dit is uiteraard geen vrijbrief voor Joop.nl om [appellant] onnodig te beledigen. Joop.nl dient in haar reactie vanzelfsprekend rekening te houden met het recht van [appellant] op bescherming van zijn eer en goede naam en de zorgvuldigheid die zij met het oog daarop tegenover [appellant] in acht dient te nemen.

Wederhoor

[appellant] verwijt Joop.nl dat zij door geen wederhoor toe te passen in strijd heeft gehandeld met de op haar rustende zorgvuldigheidsnorm. [appellant] stelt dat indien Joop.nl wel wederhoor had toegepast, hij had kunnen uitleggen dat hij geen sekteleider is, dat er geen sekte bestaat, dat hij niet waanzinnig is en dat er met zijn geestesvermogen niets aan de hand is.

Met dit verwijt gaat [appellant] allereerst eraan voorbij dat wederhoor geen recht is, maar een journalistiek basisprincipe en dat schending daarvan nog geen onrechtmatig handelen oplevert. Van belang is verder dat dit in de journalistieke codes verankerde basisprincipe voornamelijk is gericht op het voorkomen van hiaten en fouten in de berichtgeving. Omdat [appellant] niet klaagt over de inhoud van de nieuwsberichten, maar alleen over de wijze waarop hij daarin wordt gekwalificeerd, heeft de voorzieningenrechter naar het oordeel van het hof terecht kunnen oordelen dat niet valt in te zien wat wederhoor zou hebben toegevoegd. Daarbij betrekt het hof dat wederhoor niet ertoe strekt, zoals [appellant] kennelijk wil, dat hij de mogelijkheid krijgt om op Joop.nl zijn standpunten toe te lichten.

[appellant] meent dat Joop.nl met het herhaalde gestapelde gebruik van genoemde kwalificaties de grens van het toelaatbare heeft overschreden. Het gebruik van genoemde kwalificaties is volgens [appellant] uitsluitend gericht op het aantasten van zijn reputatie. Joop.nl voert tegen hem een lastercampagne. [appellant] stelt dat hij als gevolg van deze lastercampagne schade lijdt. Die schade bestaat eruit dat hij bij zijn huis is bedreigd en dat mensen om hem heen afstand van hem nemen. Ook leidt hij financiële schade doordat docenten en cursisten van zijn dansschool opzeggen.

Joop.nl bestrijdt dat er sprake is van een lastercampagne. Zij wijst erop dat Joop.nl over een periode van zes maanden vanaf het indienen van de memorie van grieven door [appellant] tot aan de zitting, slechts vijf berichten over [appellant] heeft geplaatst en dat al die berichten een concrete aanleiding hebben, zoals het feit dat [appellant] is opgepakt door de politie en het OM strafrechtelijk onderzoek naar hem doet. Joop.nl bestrijdt daarnaast dat er een causaal verband is tussen haar berichten over [appellant] en de schade die hij stelt te hebben geleden. De door [appellant] genoemde bedreigende acties kunnen ook het gevolg zijn van de wijze waarop [appellant] zich zelf in het publieke debat uit.

Naar het voorlopig oordeel van het hof heeft [appellant] onvoldoende aannemelijk gemaakt dat Joop.nl een lastercampagne tegen hem voert. Daarbij betrekt het hof, zoals Joop.nl heeft gesteld, dat zij het laatste half jaar slechts vijf berichten over [appellant] heeft gepubliceerd met daarin de gewraakte kwalificaties, terwijl hij zelf dagelijks in het nieuws was. Mede gelet op de wijze waarop [appellant] zich in het publieke debat uit, kan niet worden aangenomen dat de bedreigingen aan zijn adres en de overige schade die hij stelt te ondervinden, het gevolg is van berichten die Joop.nl over [appellant] heeft gepubliceerd.