Wat verstaan wij onder mediteren? Is het iets fysieks of is iets mentaals? Heeft de lotushouding zit of de halve lotushouding daar invloed op? Wat gebeurt er tijdens het mediteren? Deze vragen kunnen het best beantwoord worden door de te stellen dat onder mediteren wordt verstaan aandachtig stilstaan bij een contemplatie onderwerp, zonder verstrooidheid van geest. Terwijl bij contemplatie wordt verstaan het observeren, reflecteren en intuïtief begrijpen. Primair staat de vorming van de geest en lichaamshoudingen zijn dus secundair van aard.
Er zijn echter twee soorten meditatie modellen in de boeddhistische traditie, een die naar kalmte leidt en een ander die naar wijsheid leidt. Kalmte meditatie heeft als middel het ontwikkelen van een steeds sterker wordende concentratie terwijl de wijsheid meditatie als middel het ontwikkelen van inzichten heeft. Vipassana is bij uitstek typerend voor het wijsheid model, in het boeddhisme werd geloofd dat de Boeddha zijn verlichting bereikte doordat hij de wijsheid meditatie toepaste op zijn vergevorderde concentratie meditatie. Beide modellen zijn echter afhankelijk van waakzame oplettendheid. Het is dus niet zo dat kalmte zich volledig op concentratie baseert en wijsheid zuiver op oplettendheid.
Traditionele vipassana bhavana (meditatie) volgens het gebruik in de boeddhistische kloosters in Zuidoost Azië.
De methoden van vipassana zijn bewaard en terug te vinden in de kloosters van Myanmar en Thailand, waar de monniken en nonnen vipassana gebruiken om een verlichtingsgraad te bereiken. In tegenstelling tot doelstellingen van psychologische benaderingen zoals ‘mindfulness training’, ‘cognitieve therapie’ enz. is het doel van vipassana niet primair om in deze wereld beter te kunnen functioneren, presteren en evenwicht te vinden, maar om inzichten (pali: ñana) te ontwikkelen in de ware aard van lichaam (pali: rupa kaya) en geest (pali: nama) zodat uiteindelijk de wijsheid staat (pali: pañña) bereikt wordt. Met andere woorden, door het onderzoeken van de aard van lichaam en geest wordt een graad van verlichting dan wel uiteindelijk de volledige verlichting bereikt. Traditionele vipassana is een systematiek van oefeningen die bedoeld zijn om spiritueel te ontwikkelen, dwz. dat de beoefenaar voorbij de beperkingen van het wereldse bewustzijn kan komen.
Spirituele ontwikkeling
Onder spiritualiteit kunnen wij begrijpen de groei van de geest voorbij de kenmerken van de eigen persoonlijkheid of zelfbeeld. Los gekomen van de eigen geestelijke beperkingen worden inzichten verkregen die uiteindelijk in wijsheid zullen culmineren. Wijsheid is echter geen rationele ontwikkeling maar een opsomming van empirische ervaringen van het lichaam en de geest met de ware aard van het bestaan, opgedaan tijdens de langdurige en intensieve oefeningen in zitten, staan, lopen, liggen en het bewegen van lichaamsdelen. Dit zal uiteindelijk leiden tot het vermogen van het waarnemende bewustzijn om zich te bevrijden van de eigen werkzame geconditioneerdheid. Het bewustzijn zal dan in staat zijn om zichzelf ‘uit te blussen’ (nibbana).
De methode
In vipassana wordt de aandacht gericht gehouden op het eigen lichaam, gevoelens, denken, en mentale objecten. Alleen deze vier grondslagen van oplettendheid voldoen als objecten van meditatie. In het begin wordt de aandacht voornamelijk op het lichaam gehouden, en de yogi wordt direct bewust zodra de aandacht afgeleid is van de lichamelijkheid naar een gevoel; een gedachte of een mentaal object zoals een conditionering of emotie. Om de bewustheid tegenover zichzelf te confirmeren gebruikt de yogi het benoemen als middel om het getuigenis af te leggen tegenover zichzelf, er wordt dan met ‘voelen’; ‘denken’; ‘zitten’ en zo voorts benoemd in het hart.
Als middel voor oplettendheid om verankerd te raken op de grondslag wordt het volgen van de lichamelijke beweging tijdens het ademhalen gebruikt als anker. Tevens wordt het lichaam gewaarzijn gevolgd tijdens zitten, staan, liggen en het raak gewaarzijn van het lichamelijke contact met de geraakte objecten als vloer; kussen; bank of stoel. Deze worden ook benoemd met ‘rijzen –dalen’; ‘zitten – raken; ‘staan –raken’; ‘strekken – intrekken – buigen’ enzovoorts.
Zodra de aandacht wordt afgeleid dan verplaats de yogi de aandacht naar de poort van het zintuig die op dat moment betrokken is met stimuli en benoemt het terstond met: ‘horen – horen’; ‘zien –zien’ enz. afhankelijk van de aard van de afleiding. In principe wordt alleen met werkwoorden benoemd omdat het een getuigenis is van de activiteiten van de zintuigen. Doch zonder zich te verzetten tegen de aanwezigheid van de afleiding, noch de afleiding naar zich toe te halen of zich aan vast te klampen. Op het moment dat de aantrekkingskracht van de afleiding is afgenomen dan keert de aandacht terug naar het anker.
Op den duur zal deze benadering een objectiviteit van de aandacht ontwikkelen tegenover het eigen lichaam en andere onderdelen van de geest. Wanneer dit plaatsvindt dan is de yogi in staat om de wisselwerking en overheersende mechanismen tussen lichaam en geest te observeren, dit op zijn beurt verschaft de mogelijkheid om de ware aard van lichaam en geest te verhullen.
Methodisch en gedisciplineerd te werk gaan
Om resultaten van vipassana te halen moet de yogi methodisch en gedisciplineerd te werk gaan, totdat de techniek volledig geïnternaliseerd is en een eenheid vormt met het dagelijkse doen en laten. Daarom is discipline en toewijding nodig om elke dag minsten voor 20 á 30 minuten te gaan oefenen, zij het in de ochtend of in de avond. Naar mate de behoefte toeneemt en de sociale omstandigheden het toelaten kunnen de 20 á 30 minuten alsnog uitgebreid worden tot een uur of twee. De discipline en het vermogen om de aandacht op de juiste momenten aan te wenden aan de opkomende objecten vormen de basiseigenschappen voor de beoefening van vipassana. Zodra onbetrokkenheid met opkomende en verdwijnende bewustzijnsobjecten moeiteloos gaat kan de yogi overwegen om meditatie weekenden, weken -, en maand retraites te gaan volgen met als doel om nog in dit leven een glimp van nibbana te realiseren.
Voor wie?
Niet iedereen is geschikt om direct met vipassana te beginnen, zeker mensen met een geschiedenis van psychische problemen worden afgeraden om te mediteren. Vipassana is doorgaans effectief voor mensen die stevig in hun schoenen staan maar zich wel afvragen of hun eigen zelfbeeld wel correct is of wat de betekenis van het bestaan zou zijn en waar het allemaal toe dient.
Piet Nusteleijn zegt
Adi, je schrijft:’..dit op zijn beurt verschaft de mogelijkheid om de ware aard van lichaam en geest te verhullen’.
Verhullen?
Een verschrijving? Moet het soms ‘onthullen’ zijn?
Met groet.
adi ichsan zegt
Juist Piet! Bedankt.
Kay zegt
Dit is een uitgebreide website met veel info o.a. over verschillende meditatie en relaxatie vormen met elkaar vergeleken. http://www.truthabouttm.org/truth/TMResearch/ComparisonofTechniques/index.cfm
adi ichsan zegt
Thanks Kay, juist omdat vipassana een spesifiek resultaat beoogt moet het voor de yogi duidelijk zijn of het vipassana resultaat inderdaad het resultaat is wat de yogi naar op zoek is. Het is dan ook de verantwoordelijkheid van de yogi om te kiezen voor een methode en een leraar die overeenkomt met de wensen. Het gehele vipassana traject is echter niet een statisch traject die je kan plaatsen in een van de typologiesche categorieën maar is dynamisch in de zin dat in het begin veel nadruk wordt gelegd op type 2 en dit wordt langzaam verwisseld met type 1, maar uiteindelijk verwordt in type 3. Echter omdat de eerste stap erg belangrijk is voor de uiteindelijke ontwikkeling moet de yogi erachter komen voor welke type hij/zij het meest geschikt voor is om te beginnen en checken welke type meditatie methode wordt gegeven door het meditatiecentrum die hij/zij bezoekt.
Kay zegt
Adi ichan ken je mensen die zo’n derde stadium ervaren. Ik ken maar een persoon. Het is een chiqong master die 40 jaar de methode beoefende. Deze methode werd door hem vele jarenlang zeer intensief gebruikt. Voor iemand in het gewone familie leven onmogelijk te volgen. Iets beoefenen is beter dan niets wanneer je een of andere methode kiest. Het kan wel eens tegen vallen.
adi zegt
Wel Kay ik ben blij om te kunnen zeggen dat ik wel een aantal ken. Toegegeven is, dat de meesten monniken en nonnen in een tempel zijn. Maar ik ken ook een tal leken (lay) personen die het meegemaakt hebben tijdens lange retraites, dan wel in een strengere retraite waarbij je weken lang in een isolatie kamer zit zonder daglicht en contact met anderen.
Kay zegt
Adi De volledige zintuiglijke isolatie lijkt mij een gevaarlijke methode, geestelijke ontsporingen liggen hier om de hoek.
adi zegt
Je hebt gelijk Kay, zie mijn antwoord aan Gerben hieronder.
gerben zegt
Sadhu, sadhu, sadhu.
adi zegt
Anumodana.
gerben zegt
Nou, nou, Adi, dat is geen sterk staaltje marketing voor intensieve beoefening en al het moois dat de meditatiepraktijk te bieden heeft. Gelukkig is eenzame opsluiting in een isoleercel geen noodzakelijke conditie om het ‘ongeconditioneerde’ te ervaren :-)
De meeste retraitecentra hebben eenvoudige maar comfortabele kamertjes inclusief raam met uitzicht op de vaak prachtige natuur. En natuurlijk is er de mogelijkheid tot contact met leraren. Highly recommended!
adi zegt
Ja het kan ook gevaarlijk zijn, daarom wordt het ook niet voor iedereen aanbevolen maar slechts voor personen die zelf erom vragen en behoefte aan hebben. Ik zelf bijvoorbeeld prefereer eenzame isolatie omdat je daadwerkelijk terug geworpen wordt op de eigen mentale reactie, zonder beïnvloeding of hulp van een externe hulpbron. Maar toegegeven, het is niet voor iedereen. Vuistregel is dat er geen enkele benadering bestaat die voor iedereen geldt, elk persoon zit anders in elkaar en heeft ook een specifieke benadering nodig dat bij de eigen persoonlijkheid en neigingen past.
Kay zegt
Het voorkomen van geestelijke ontsporingen is geen kwestie van keuzen van benadering. Kenmerk van ontsproringen is dat deze ontsporingen onverwacht en ongecontroleerd gebeuren.
adi zegt
Oh maar dat is een inherente risico van mentale training, precies zoals dat bij fysieke training een risico van blesures altijd aanwezig is. Daarom moet je altijd weten wat je aan kan en hoe ver je wilt gaan. Daarbij kunnen geestelijke ontsporingen op elke niveau van beoefening gebeuren, het hoeft niet alleen te gebeuren bij een langdurige isolatie. Ik heb ’t al eerder gezegd mediteren is niet voor iedereen.
gerben zegt
Zeker niet voor iedereen weggelegd. Je moet psychisch redelijk stabiel zijn om de verschillende stadia van inzichten zonder al te grote kleerscheuren te kunnen doorlopen. En er zijn inderdaad verschillende beoefenstijlen. Gelukkig maar zou ik zeggen. Waardeer je artikelen Adi! Groet, Gerben.
Kay zegt
Ook als je stabiel bent kunnen ontsporingen ontstaan. Dat heb ik voor mijn ogen zien gebeuren met iemand die goed voorbereid was en als een totaal wrak terug keerde van een retraite en nog steeds, na jaren een wrak is.
gerben zegt
Ja die voorbeelden ken ik ook. Het is zeker geen lineair pad en de dalen kunnen diep zijn. Bezint eer ge begint! Helaas krijgt dat weinig aandacht en wordt meditatie te vaak geadverteerd als ‘remedie tegen al uw kwalen, baat het niet dan schaadt het niet, voor iedereen geschikt en succes verzekerd.’
adi zegt
En hoe komt dat? Dat komt doordat de meeste meditatie “leraren” in ’t westen van meditatie inkomsten leven, waardoor meditatie een product wordt op de gezondheidzorgmarkt. Mensen waarschuwen voor de eventuele gevaren en diepe dalen betekent verloren marktaandeel. Meditatie is onderdeel van een religieuze beoefening en hoort daar thuis, niet in een markt voor gezondheidsproducten. Zolang vipassana “leraren” menen dat zij gerechtigd zijn om inkomsten te werven van meditatie les geven, zullen ze geneigd zijn om de gevaren verborgen te houden. Erger nog zijn de “mindfulness” aanbieders want ze gaan er helemaal vanuit dat er geen gevaren zijn bij de beoefening van meditatie en zijn eigenlijk onbekend zijn met de donkere kant en de gruwelsymptomen van de middenniveau inzichten. Als je het leerproces niet binnen de context van een religieuze doel plaats (bv Donkere nacht v.d. Ziel) dan kan je behoorlijk ontspoord raken. Vandaar is een sangha van vipassana yogi’s onzin, want ze kunnen niet weten wat ze nog te wachten staat. Ook een sangha van “commerciële” leraren is een farce, omdat ze hun eigen inkomsten bronnen moeten verdedigen. Een sangha van personen die een transformatie hebben doorgemaakt is echter wel een reële optie omdat ze de yogi’s bij de eventuele gevaren bij kunnen staan. Want iedere serieuze yogi komt vanzelf in “de donkere nacht” terecht, het is een vaste onderdeel van de geestelijke vorming. Juist daardoor wordt het voor de yogi duidelijk wat de oorzaak van “lijden” is.
G.J. Smeets zegt
Beste Adi,
ik kan persoonlijk sympathiseren met je argumentatie over de doorsnee ‘leraar’ en de centenkwestie. Ik ben er zelf zo een geweest, heb tot twintig jaar geleden 20 jaar les gegeven zonder er geld voor te vragen omdat ik goed betaald parttime werk had. Zonder dat werk had ik me zeker laten betalen om in mijn levensonderhoud te voorzien. Op grond van persoonlijke ervaring en academische studie kan ik er kort en helder over zijn: zogenaamd onbezoldigde monniken in Sri Lanka, Thailand, Indonesië, Mayanmar, etc.. zijn niet onbezoldigd. Ze vormen de top van een agrarisch gefundeerde ruil-economie pyramide. Met alle sociologisch bekende voors en tegen daarvan. Economie en boekhouden blijft het, in Oost en in West.
Los daarvan, er schort wat anders aan je redenering hierboven. Hoe je ook wendt of keert, Shakyamuni heeft uitdrukkelijk een bevrijdingsleer en -discipline gepropageerd die niets met religie te maken had. Dat het religie geworden is, ja of nee, dat is een anno 2016 academische kwestie die ik nu laat rusten.
Vergelijkbaar met Shakyamuni’s boodschap in formele (niet inhoudelijke!) zin is de bevrijdingsleer en -discipline van iemand als Siegmund Freud. Voor een analysand in analyse geldt precies hetzelfde als voor iedere serieuze yogi die, en ik citeer je:
“komt vanzelf in “de donkere nacht” terecht, het is een vaste onderdeel van de geestelijke vorming.”
Freud stelde lang geleden, net als jij nu, dat de introspectie-arbeid doorgaans effectief is voor mensen die stevig in hun schoenen staan.
Ik wil maar zeggen, geestelijke vorming en bevrijding van leed (ofwel therapie) zijn onafscheidelijk en nagenoeg onontwarbaar. Vergeet niet dat Shakyamuni’s publiek destijds analfabeet was en elementaire lessen psychologie en kennisleer voorgelegd kreeg. Anno 2016 zijn yogi’s beter geïnformeerd. Dat neemt niet weg dat een geestelijke hulpverlener (vipassana leraar of psychotherapeut of mindfulness trainer) bedacht dient te zijn op (ab)normale ego-functies van de mindere in de machtrelatie leraar/leerling.
Ik zet dus vraagtekens bij je opmerking dat er ontsporing mogelijk is als het leerproces niet binnen de context van een religieuze doelstelling plaats vindt. Dat is m.i. self serving priesterpraat vanaf de top van een archaïsche ruil-economie. Overal ter wereld worden kloosters en sangha’s achtervolgd door 2016 geldkwesties. Ik zie dat jij in 2015 de aow-gerechtigde leeftijd hebt bereikt en financieel onafhankelijk bent geworden. Is dat toeval of verband?
Daarnaast zet ik heeeel grote vraagtekens bij je opmerking dat “een sangha van vipassana yogi’s onzin is omdat ze niet kunnen weten wat ze nog te wachten staat.” Kom op, zeg! Een beetje leraar selecteert kandidaat-yogi’s aan de deur en laat er bij hen geen twijfel over bestaan dat wat ze te wachten staat hun eigen shit is. Toch?