• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Tiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • André Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Eelco van der Meulen
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
  • Privacy

De wereld als illusie en het lichaam als fantoom

2 juli 2018 door Hans van Dam

Tweede inleiding tot de serie Haiku op haiku: lettergrepen naar niet-weten. De wereld als voorstelling van het verstand.

‘Het is niet de geest, het is niet de boeddha, het zijn niet de dingen.’

Meester Nanquan in Poortloze Poort 27

 

Haiku’s als spiegel van de ziel

Haiku’s over de natuur en de seizoenen neigen naar lyriek. Typisch menselijke gevoelens, gemoedstoestanden en gedachten worden aan de omgeving toegeschreven, of liever, toegedicht. Haiku’s zitten vol antropomorfe projecties.

Krekels roepen tot het eindelijk middag is, een leeuwerik bidt boven een graf, een statige kikvors zit de bergen te beschouwen, een ganzenbloempje is verdrietig bij het naderen van een zeis, een pijnboom die nog geen boeddha is staat wat te dromen, de maan wordt gebroken.

Vlooien maken een lange nacht door, het water spreekt, een slak beklimt een heilige berg, een bromvlieg wast speciaal voor ons zijn pootjes, een vogeljong is eenzaam, groene rupsen hebben van iemand hoorns gekregen et cetera.

Dergelijke haiku’s onthullen misschien iets over de natuur, maar minstens zoveel over de werking van de geest en de aard van het menselijk denken. Vooral dit:

De wereld die wij waarnemen en beleven is een door en door menselijke en subjectieve wereld. Maar hij doet zich aan ons voor als een door en door objectieve en universele wereld.

Wij nemen zonder meer aan dat onze wereld dé wereld is, dat die wereld hetzelfde is voor ieder mens van alle tijden en voor ieder wezen waar dan ook.

 

De wereld als voorstelling van het verstand

Maar hebben krekels wel weet van ochtend en middag? Weet een leeuwerik wat een graf is en kiest hij daarboven positie om te bidden? Is een ganzenbloempje ooit verdrietig? Staan pijnbomen weleens te dromen? Koeren duiven werkelijk uit de zachtheid van hun gemoed? Ziet een kikvors bergen?

Wat is eigenlijk een berg zonder het idee berg? Wat is een graf zonder het idee graf? Wat is een leeuwerik zonder het idee leeuwerik? Wat is bidden zonder het idee bidden? Wat zijn ochtend, middag en avond zonder onze uitgebreide ideeën over tijd?

De wereld die wij zogenaamd waarnemen is minstens gedeeltelijk door onszelf geschapen, niet vijf miljard geleden, niet zesduizend jaar geleden, maar hier, nu, live.

Waarnemingen van de werkelijkheid zijn in werkelijkheid voorstellingen van het verstand, dacht Immanuel Kant. Hoe het Ding-an-sich eruitziet zonder voorstelling van het verstand, weten wij niet en kunnen wij niet weten, stelde hij. Ook dit is slechts een voorstelling van het verstand, maar wel een die ons van eerdere kan bevrijden.

Waarnemen of waargeven?

Niet alleen injecteren wij allerlei onderscheidingen, betekenissen en oordelen in onze waarnemingen, ook de basale waarnemingskwaliteiten, licht, kleur, smaak, geur, druk, warmte en koude, pijn en het evenwichtsgevoel, lijken niet meer dan een projectie van onze geest.

‘Licht is toch gewoon elektromagnetische straling,’ zal de fysicus tegenwerpen, ‘en die is objectief aantoonbaar.’ Kan best wezen, maar elektromagnetische straling is nog geen licht en luchttrillingen zijn nog geen geluid. Volgens de neuroloog Oliver Sacks zijn wij het zelf die, is het ons brein dat een smal deel van het elektromagnetische spectrum in een lichtsensatie transformeert, een smal deel van het akoestische spectrum in een geluidssensatie.

Bovendien is ‘elektromagnetische straling’ ook maar een voorstelling van het verstand, een abstractie, een constructie, een rekeneenheid en alleen ‘objectief aantoonbaar’ via de waarnemingen waarvan de objectiviteit nou net ter discussie staat.

Licht en geluid, warmte en koude, hardheid en zachtheid bestaan niet ‘daarbuiten’, los van iedere waarnemer en waarneming. Dat lijkt maar zo. Ze ontstaan ‘hierbinnen’ op het moment van waarnemen. Net zoals ‘daarbuiten’ en ‘hierbinnen’.

De dingen en het lichaam als projecties van de geest – misschien vind je dat een belachelijk idee. Maar hoe wou je anders het fantoomledemaat en fantoompijn verklaren? En wat te denken van herinneringen? Fantasieën? Dromen? Sluimerbeelden? Hallucinaties?

 

Geen ding, geen geest, geen zelf

Zonder geest geen werkelijkheid, zonder werkelijkheid geen geest, lijkt het. Tenzij de geest op zijn beurt een projectie is, Joost mag weten waarvan. Ik kan hem tenminste nergens vinden, die geest. Niet als ik hem zoek. Juist dan niet. Mijn geest niet, jouw geest niet, de universele geest niet, in alle tien richtingen niet. Ik kan hem wel denken, als het substraat van al mijn gedachten, maar ja, ik kan wel zoveel denken.*

Ikzelf blijk bij nader onderzoek ook niet meer dan een schim die ongevraagd verschijnt en verdwijnt in waarnemingen van de ogenschijnlijke buitenwereld, en in gedachten en gevoelens in de ogenschijnlijke binnenwereld. Daarbij figureert het lichaam als intermediair, tegelijk buiten en binnen, eigen en oneigen, object en subject, waarneming en waarnemer, slachtoffer en dader. Maar het zelf zelf kan ik nergens vinden. Mijn zelf niet, jouw zelf niet, het ware zelf niet.

Geen ding, geen geest, geen zelf – zo zijgt het kaartenhuis van het gezond verstand langzaam ineen. Gewoonlijk komt er dan algauw een nieuw verstand tevoorschijn, als een staart aan een hagedis, als een kop op een draak. Een nieuw verstand dat een nieuw verhaal produceert, dat het heel origineel de Waarheid noemt, en zichzelf een Wijze. En maar wijzen, dáár is de Weg. Halleluja.

Geen ding, geen geest, geen zelf.

Maar zo hoeft het niet te gaan. Mijn staart is afgevallen en ik heb geen nieuwe gekregen. Zelfs geen fantoomstaart. Mijn koppen zijn afgehakt, alle zeven, en niet meer teruggegroeid. Sinds het bezwijken van mijn gezond verstand ben ik op wonderbaarlijke wijze verschoond gebleven van een Nieuw Verstand en van een Volgend Verhaal.

Ook dit verhaal onderschrijf ik niet, al schrijf ik het zelf. Ik ben niet gek. Het is slecht een om-schrijving van het onverstand. Een schijnverhaal dat niet-weten heet over het onverhaal dat niet wil heten. Halleluja. Gezegend zijn de legen omdat ze niets meer wegen. Wat moeten vogels met een weg?

Gezegend zijn de legen omdat ze niets meer wegen.

* ‘Denken’ en ‘gedachten’ in de ruimste zin van het woord, inclusief gevoelens, waarnemingen, ervaringen, dromen enzovoort.

Haiku op haiku

In Haiku op haiku; lettergrepen naar niet-weten koppel ik klassieke haiku met een bepaalde kijk aan eigen haiku met een alternatieve kijk. Het resultaat is een soortement tanrenka, of in elk geval een poëtisch dialoogje, een seriegedichtje, een dubbelhaiku geschreven door twee mensen, de vertaler(s) niet meegerekend.

Van een echte dialoog is natuurlijk geen sprake. De aangevers zijn allemaal dood – zoals de meeste van mijn gesprekspartners, je bent gewaarschuwd. Bovendien ben ik (op deze plaats) niet uit op lyriek, zoals de reguliere rengadichter. Ik wil alleen maar laten zien hoeveel aannames er in ons denken en in onze woorden verstopt zitten, zelfs in deze kleinste der gedichtjes.

Daardoor zijn mijn haiku eerder senryu, die de openingshaiku parodiëren en/of de menselijke onvolkomenheid tot thema hebben; met name ons beperkte en beperkende perspectief, het subjectieve dat wij naïef aanzien voor objectief.

Haiku’s en senryu’s bieden niet veel speelruimte. Meer dan stotteren en snotteren kun je niet binnen zeventien lettergrepen. Toespelingen maken. Spelen en verspelen.

Spreken over niet-weten is sowieso een kwestie van stamelen, hoeveel lettergrepen je ook tot je beschikking hebt. Haspelen en pruttelen. Zuchten en schreeuwen. In onmacht en van opluchting.

Dat lijkt een nadeel maar het is een voordeel: Iedereen kan het. Iedereen doet het al. Van de eerste ademteug tot de laatste zucht. Jij ook.

Je moet het alleen nog even onder ogen zien.

 

Wat moeten vogels met een weg?

Bronvermelding

Alle openingshaiku’s van de serie Haiku op haiku zijn ontleend aan Haiku, Een jonge maan, J. van Tooren, 1984 en het eerder genoemde Japans gedicht, de mooiste haiku, senryu en tanka, J. van Tooren, 1985. Hoofdlettergebruik en interpunctie heb ik aan mijn eigen smaak aangepast.

Dit is de tweede inleidingen tot de serie Haiku op Haiku, lettergrepen naar niet-weten. Eerste inleiding en bronvermelding: Tanka, renga, haiku en senryu.  Illustraties: Lucienne van Dam.

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Hans van Dam, Nieuws Tags: anatman, geest, haiku, Haiku op haiku, illusie, Immanuel Kant, Maya, niet zelf, niet-weten, non-dualiteit, Oliver Sacks, renga, senryu, tanka, waarneming, zen

Lees ook:

  1. Tanka, renga, haiku en senryu
  2. Rust en vrede zonder rede
  3. Dubbelzennigheid
  4. Transmissie is carnaval

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

Hans van Dam

Series, Boeken, Site, Blog, Hans, Contact. 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 22 januari 2021
    Online Dhammakaya-meditatie
  • 23 januari 2021
    Online Dhammakaya-meditatie
  • 24 januari 2021
    Discovering Padmasambhava (online)
  • 24 januari 2021
    Online Dhammakaya-meditatie
  • 25 januari 2021
    Online Dhammakaya-meditatie
  • bekijk de agenda

De werkplaats

De werkplaats.

Boeddhistische kunstenaars

Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
lees meer »

Pakhuis van Verlangen

In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

Verkiezingen 2021 – ‘Er is menselijke warmte nodig in de politiek’

Wouter ter Braake - 18 januari 2021

Ik lanceer een ander alternatief. Een brede bewustzijnsbeweging. Een beweging van kiezers die het geluk van alle mensen vooropstelt en als uitgangspunt neemt. Op basis van een bewustzijn dat boosheid transformeert in wijsheid. Een bewustzijn dat gefundeerd is in het besef van verbondenheid van al wat leeft. Een bewustzijn dat verschillen respecteert en met een warm hart en open mind openstaat voor dialoog.

De Lotussoetra – boeddhisme en politiek

Erik Hoogcarspel - 14 januari 2021

In de Lotussoetra worden de geboorte, de meditaties, het ontwaken het preken en de dood van de Boeddha beschreven als niet meer dan een show die hij opvoert. Het is een didactische methode. In feite is hij de eeuwige wetgever van het universum en daarom de inrichter van de ware politiek.

Het boeddhisme en religie

Erik Hoogcarspel - 12 januari 2021

Is het boeddhisme een religie, een levensweg of een filosofie? Als je deze vraag aan meerdere mensen stelt krijg je geheid verschillende antwoorden en voor elk antwoord valt wel iets te zeggen.

Tien jaar Boeddhistisch Dagblad

Joop Ha Hoek - 8 januari 2021

...

Jasper Schaaf – Marx’ diepe respect voor Aristoteles

gastauteur - 1 januari 2021

Jasper Schaaf: 'Aristoteles noemt het doel van het menselijk bestaan ‘geluk’. Klinkt dit te makkelijk? Is het vreemd? Speelt zo’n ver, groot en toch belangrijk doel echter ook geen belangrijke rol in de vroegere geschriften van Marx, waar hij nog meer dan later op de werken van Georg Hegel en Ludwig Feuerbach leunt?'

Meer onder 'pakhuis van verlangen'

Footer

Boeddhistisch Dagblad

Meest recente berichten

  • Het jaar 2021 – dag 22 – klok
  • Twee derde Indiërs erkent Dalai Lama als eminente spirituele figuur van het land
  • Vrijdag zindag 11 – Heen-en-weer-bootje 2
  • De gouden teerling is geworpen – staatsinrichting en tolerantie
  • Woordenboek niet-weten: de lege boodschap

Reageren

We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

Over het BD

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
Lees ons colofon.

Zie ook

  • Contact
  • Over ons
  • Columns
  • Reageren op de krantensite

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

 

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

 

loading Annuleren
Bericht niet verstuurd - controleer je e-mailadres!
E-mail-controle mislukt, probeer het opnieuw
Helaas, je blog kan geen berichten per e-mail delen.
Boeddhistisch Dagblad
Powered by  GDPR Cookie Compliance
Privacy en cookies

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

Noodzakelijke cookies

Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

Bezoekersstatistieken

We gebruiken Google Analytics voor het bijhouden van bezoekerscijfers.

Dit helpt ons bij het verbeteren van de website; zo weten we wat wel en niet gebruikt of gelezen wordt.

Alle cookies staan uit in je browser. Zet cookies aan alsjeblieft, als je wil dat we je voorkeuren opslaan,

Privacy

Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens