• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Nieuws » Tanka, renga, haiku en senryu

Tanka, renga, haiku en senryu

1 juli 2018 door Hans van Dam

‘Nooit boog het beeld van / Boeddha ver in de heide / eens naar mij terug.’ Inleiding tot een nieuwe serie over haiku’s. Vandaag: Wat is eigenlijk een haiku? Wat is het verband met andere Japanse dichtvormen?

De familie Tanka

Even kennismaken.

De jongste telg van de familie Tanka is de senryu.

De senryu is een dichtvorm ontstaan uit de haiku.

De haiku is een dichtvorm ontstaan uit de renga.

De renga is een dichtvorm ontstaan uit de tanka.

Tanka staat tot renga staat tot haiku staat tot senryu als opa tot papa tot kind tot kleinkind.

Samen vormen deze vier generaties de familie Tanka. Ik ga ze een voor een aan je voorstellen.

 

Wat is een tanka?

Een tanka (短歌, ‘kort gedicht’, meervoud tanka of tanka’s) is een Japanse dichtvorm bestaande uit 5 regels van liefst 5, 7, 5, 7 en 7 lettergrepen. De regels hoeven niet te rijmen en de maat is niet voorgeschreven.

Woudpioenrozen –
juist nu op het hoogtepunt
van hun volle bloei;
te mooi om af te plukken –
te mooi om niet te plukken.

(zenmonnik Ryokan)

 

Al slaap ik altijd
op mijn reizen, elke nacht
op een andere plaats,
de droom die ik altijd droom
brengt mij naar mijn eigen huis.

(idem)

 

Medelijwekkend –
de mensen die niets weten
van de verrukking
van ’t nirwana! Altijd door
treuren zij, om dood, om leven.

(zenmeester Ikkyu)

 

Daar ik zou denken
dat de werkelijkheid geenszins
werkelijk is,
hoe kan ik dan denken dat
dromen werkelijk dromen zijn?

(shingopriester Saigyo)

 

De eerste drie regels van de tanka worden de kami-no-ku (上の句) genoemd, en vormen de aanhef. De laatste twee regels, de shimo-no-ku (下の句), dienen ter afronding. Ku (句) betekent hier strofe, no (の) van, kami (上) boven en shimo (下) onder.

Een tanka bestaat dus uit twee strofen, de aanhef en de afronding, die gewoonlijk achter elkaar worden geschreven zonder witregel ertussen.

 

Wat is een renga?

Een renga (連歌, ‘samenwerkingsgedicht’, meervoud renga of renga’s) is een groepsgedicht of kettinggedicht, dat wil zeggen, een gedicht geschreven door twee of meer mensen die om de beurt een ku (strofe) voor hun rekening nemen.

Hieronder Winterse bui, een zesmansgedicht van 36 schakels uit 1684 met zenboeddhistische ondertonen :

  1. Al tracht de winterbui / de maan te omwikkelen, / zij rukt zich los.1
  2. Hij trapt op het ijs: / het bliksemt in het water.2
  3. Varentakken / draagt de jager met Nieuwjaar / op zijn pijlkoker.3
  4. Hij duwt de Noordpoort open / en de lente begint.4
  5. Op de waaier / waar hij paardenvijgen mee veegt: / een wazige bries.5
  6. De liefhebber van de theeceremonie / is dol op de pisbloemen langs de weg.6
  7. Hoe bevallig / zit zij te lezen / zijn geliefde dochter!2
  8. Met twee lantaarns / wedijveren ze om haar liefde.1
  9. De hagi worstelt / met de dauwdruppel, maar de strijd / blijft onbeslist.4
  10. Zelfs soba is hier heldergroen: / een tempelverblijf in Shigaraki.3
  11. Maan aan de ochtendhemel – / de triktrakspeler / reist af.1
  12. Op weg om saffloers te kopen / hoort hij de kleine koekoek.5
  13. Hij leeft in afzondering / en houdt zich onledig / met het maken van poppen.3
  14. Een hooggeplaatste hofdame / stuurt rijst en andere giften.2
  15. Zelfs van de omheining / heeft de vloedgolf / niets heel gelaten.5
  16. De vis die ze opensnijden / had een boeddhabeeld opgevreten.4
  17. Hij stamt uit een oude familie; / vol respect noemt men hem / ‘Jiro van de bloesems’.2
  18. Zes morgens akkerland / vol wikke en viooltjes!1
  19. Op blije toon / zingt de leeuwerik / van tiereliere.4
  20. Midden op de dag / heeft het paard een slaperig gezicht.3
  21. Okazaki – / wat is die Yahagibrug / toch lang!1
  22. Over de pijnboom van de dorpsoverste / schrijft hij een vers en stuurt het op.5
  23. De vondeling – / is die al groot genoeg / om hout te hakken?3
  24. Het was met eindejaar heel koud / toen hij zijn zwaard verkocht.2
  25. en wat aardig: / een sneeuwgek / met een hoed uit Wu!5
  26. en voor zijn kraag heeft Takao / een mouw losgetrokken.4
  27. Met zijn liefje / zou hij een heel vat kunnen drinken / en er zijn doodskist van maken!2
  28. Zen: je schaft je naam af – / maar als een vallend papaverblad.1
  29. Ten oosten van de maansikkel / is het al donker – / de tempelklok weerklinkt.4
  30. Op het herfstmeer, vaagjes, / zit iemand koto te spelen.3
  31. hij besluit de grondeltjes / niet te koken / maar laat ze weer los.1
  32. Door de struiken / zingt een fraaie stem de Boeddha toe.5
  33. Zachtjes brandt de lamp – / geen zin / om die uit te doen.3
  34. Hij weet geen raad, / maar trekt aan haar obi.2
  35. Zijn smachtende ziel / vliegt / naar de bloesems toe.5
  36. Bij de vollemaan / zou ik hetzelfde wel willen!4

1. Tokoku, 2. Jugo, 3. Yasuï, 4. Basho, 5. Kakei, 6. Shohei

De kortste vorm van de renga heet de tanrenka (短連歌, ‘kort samenwerkingsgedicht’). Deze bestaat uit een openingsgedicht, de hokku (発句), van 3 regels met liefst 5, 7 en 5 lettergrepen, gevolgd door de waki (脇), een reactie van 2 regels met liefst 7 lettergrepen elk. Hokku en waki worden gescheiden door een witregel.

De tanrenka is dus een renga van twee strofen geschreven door twee personen. Het is niet moeilijk hierin de oorspronkelijke tanka te herkennen, die dezelfde vorm heeft (minus de witregel) maar geschreven is door één persoon. De hokku van de renga correspondeert met de kami-no-ku van de tanka, en de waki van de renga correspondeert met de shimo-no-ku van de tanka. Andere namen voor dezelfde dichtregels.

Een renga is op te vatten als een reeks tanrenka’s.

Uit de renga ontwikkelde zich een luchtige variant die zich weinig aan de geschreven en ongeschreven rengaregels gelegen laat liggen. Deze staat bekend als de haikai no renga, de humoristische renga of de volksrenga.

Wat is een haiku?

Het openingsgedicht van de renga, de hokku, ging na verloop van tijd een eigen leven leiden.

In eerste instantie werd de verzelfstandigde hokku kortweg hokku genoemd, of naar het voorbeeld van de haikai no renga, haikai no hokku, ‘populair versje’ of ‘humoristische strofe’, al waren ze eerder melancholiek dan grappig.

Later ontstond door samentrekking van ‘haikai no hokku’ de naam waaronder we deze dichtvorm in het westen kennen: haiku.

Bloesems van de avond!
Als je ze nog eens wilt zien,
zijn ’t alweer vruchten.

(Buson)

 

Dagen vol vrede;
de rusteloze jaren
alweer vergeten.

(Taigi)

 

Zonder jou erbij,
waren zij te diep, te groot,
die donkere bossen.

(Issa)

 

De lichten branden.
Kersenbloesems vallen neer.
Mensen verlangen.

(Shirao)

 

Een haiku (俳句, meervoud haiku of haiku’s) is een gedichtje van 3 regels met liefst 5, 7 en 5 of, minder vaak, 3, 5 en 3 lettergrepen. Ook andere aantallen lettergrepen komen voor en sommige dichters zijn strenger voor zichzelf dan andere.

Het onderwerp van de haiku staat niet vast. Haiku’s gaan – net als renga’s en tanka’s – over geboorte en dood, liefde en ziekte, afscheid en verlangen, eenvoud en armoede, Boeddha en dharma en wat al niet. Maar van oudsher zijn de natuur en de seizoenen favoriet.

Wat is een senryu?

Haiku die andere haiku parodiëren en haiku over de onvolkomenheden van de mens doen hun oorspronkelijke naam van ‘haikai no hokku’ eer aan, want ze kunnen heel komisch zijn.

Omdat de haiku inmiddels een serieuze dichtvorm was geworden, ontstond er voor de ironische variant een nieuwe naam: de senryu (川柳, ‘waterwilg’, meervoud senryu of senryu’s), naar de schrijversnaam van zijn grootste protagonist, Karai Hachiemon (1718-1790).

Senryu’s zijn over het algemeen aards, anarchistisch, anti-elitair, anti-intellectueel en niet zelden een puntige uitdrukking van de weetnietgeest:

 

Alsof hij alles
ter wereld begreep, is de
priester gestorven.

(Kojyaku)

 

‘k Wou dat ze lachten
om dat wonderbaarlijke
feit, dat ze leven.

(Ichiro)

 

Menend, dat mensen
altijd werkelijk mensen zijn,
maken wij ons kwaad.

(Kenkabo)

 

Hij is niet zo wijs,
dus leeft hij veel vrolijker,
zo’n gewone man.

(Kako)

 

Zo spreekt de wijze:
‘Hemel en aarde weten,
ik weet er niets van.’

(Ittosai)

 

Zoals nog zal blijken had deze serie, Haiku op haiku, eigenlijk Senryu op haiku moeten heten.

Literatuur

Alle tanka en haiku hierboven komen uit Japans gedicht, de mooiste haiku, senryu en tanka, J. van Tooren, Meulenhoff Amsterdam, 1985.

De renga Winterse bui komt uit Eeuwige Reizigers: een bloemlezing uit de klassieke Japanse literatuur, Jos Vos, De Arbeiderspers, 2008, p564-571, dat veel verklarende voetnoten bevat over de voor ons soms onnavolgbare gedachtesprongen tussen de schakels.

De senryu komen uit Senryu, De Waterwilgen, Japanse volkspoëzie, vertaald en ingeleid door J. van Tooren, deel III, Meulenhoff Amsterdam 1976.

Haiku op haiku; Lettergrepen naar niet-weten
Dit is de eerste van twee inleidingen tot de serie Haiku op Haiku, lettergrepen naar niet-weten. Tweede inleiding en bronvermelding: De wereld als illusie en het lichaam als fantoom. Illustraties: Lucienne van Dam.

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Hans van Dam, Nieuws Tags: haiku, Haiku op haiku, niet-weten, renga, senryu, tanka, zen

Lees ook:

  1. De wereld als illusie en het lichaam als fantoom
  2. Vorsers
  3. Wolk van niet-weten
  4. Voortgejaagd

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

Hans van Dam

Series BD. NietWeten.nl. Contact. 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

02 feb
Meditatie in het dagelijks leven
2 feb 23
09 feb
ONLINE - Meditatiecursus in de Dhammakaya traditie
9 feb 23
09 feb
Rotterdam - geleide meditatie (vipassana meditatie)
9 feb 23
11 feb
Introduction session - Retreat Faith in Times of Change
11 feb 23
12 feb
Vervolgcursus boeddhistische psychologie
12 feb 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Taigu – Het lijden in de wereld

    Taigu - 6 februari 2023

    Het komt Taigu voor dat boeddhisme te vaak gaat over ‘verlichting’ en te weinig over het lijden in de wereld, dat eerst moet worden opgelost voordat iemand zich in spirituele zin bevrijd kan wanen. Het existentiële kerndilemma van boeddhisme is dat wij ieder delen in de rotheid van de wereld, terwijl wij over het vermogen beschikken onze bevrijding dichterbij te brengen door het lijden van de ander te verminderen. In sommige teksten wordt dit vermogen ‘boeddhanatuur’ genoemd.

    Linkerhemisfeer domineert – een catastrofale weg

    Rob van Boven en Luuk Mur - 6 februari 2023

    We leven steeds meer in een materialistische wereld gericht op nut en macht, met hebzucht als doorlopende achtergrond motivatie. Afleiding is inmiddels vooral een noodzakelijkheid, waardoor het een gevangenis is geworden. Volle brede aandacht voor de natuur, elkaar, de omgeving kunnen we niet meer opbrengen.

    Ashoka – India’s bijna vergeten keizer

    Kees Moerbeek - 5 februari 2023

    De verdiensten van Ashoka (circa 268 – 232 v.o.j.), de derde keizer van het Mauryaanse rijk zijn groot, maar hij was bijna vergeten. De vertaling van zijn inscripties in de 19de eeuw ontrukte hem aan 2.000 jaar vergetelheid. Dit artikel gaat over het boek Mauryan India van de ook internationaal eminente Indiase historicus Irfan Habib en vooral over Ashoka’s inscripties.

    Erik – Een kleine geschiedenis van de leegte

    Erik Hoogcarspel - 1 februari 2023

    Logica is als de Formule 1: het geeft een hoop lawaai, maar het leidt ergens naar. Leegte gaat ook nergens naartoe, het heeft geen geschiedenis, dat hebben alleen de mensen die erover praten.

    Erik Hoogcarspel – Een beter boeddhisme met fenomenologie

    gastauteur - 16 januari 2023

    De Boeddha heeft zich ook nooit 100.000 geboortes herinnerd. Als je een goede meditatie hebt dan kan het voorkomen dat er heel veel situaties van vroeger door je hoofd spelen. En dat zijn allemaal geboortes van een ik en de dood van een ik. Je ik is niks anders dan het volledig verwikkeld zijn in jouw situatie. En dat gebeurt ook in je meditatie.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Bhikkhu
    • Boeddhisme en hulpverlening
    • Een stomme film over een stom doek; cursus beeldspraak voor non-dualisten
    • Het jaar 2023 – dag 39 – ziekzwakmisselijk (3)
    • Redactiestatuut en redactieformule – pijlers van het BD

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens