Dogen Zenji en de notie van oorspronkelijke verlichting

– Hans, ben jij bekend met de Japanse boeddhist Zenji Dogen (1200-1253)?

– Nee, ik ben van 1958.

– Volgens Dogen mediteer je omdat je verlicht bent, niet omdat je het wilt worden.

– Wou jij beweren dat je verlicht bent?

– Iedereen is verlicht, zegt Dogen. Dat is de notie van oorspronkelijke verlichting.

– Waarom mediteert iedereen dan niet?

– Hè?

– Als je mediteert omdat je verlicht bent en als iedereen al op voorhand verlicht is, dan zou iedereen moeten mediteren.

– Dogen’s idee is dat je op je kussen zit met geen ander doel dan je ideeën en verwachtingen over verlichting weg te branden.

– O, vandaar dat bijna niemand mediteert.

– Hoezo?

– De meeste mensen hebben helemaal geen ideeën of verwachtingen over verlichting.

– Je zou ze de kost moeten geven.

– De meeste mensen hebben wel wat anders aan hun hoofd.

– En?

– Wat valt er dan weg te branden?

– De blanke pit is er al, zegt Dogen, maar kan pas aan de oppervlakte treden wanneer de ruwe bolster van preconcepties eindelijk openbarst.

– Behoort de gedachte dat je al verlicht bent nog tot de ruwe bolster van preconcepties of tot de blanke pit?

– In dzogchen denken ze er net zo over.

– Vooroordelen alom.

– In advaita ook.

– En wat is eigenlijk die blanke pit?

– Het ware zelf. Je oorspronkelijke gezicht. Je boeddhanatuur. Bewustzijn. Het ene. Dat wat je was voor je ouders geboren werden.

– Tenzij dat ook tot de preconcepties behoort.

– Nou moe.

– Moe werd Mumon van de vraag of een hond de boeddhanatuur heeft.*

– Volgens mij zei hij mu. Dat betekent nee of niet.

– Zou hij ook zo mu geworden zijn van de vraag of iedereen al verlicht is?

– Ik heb geloof ik nog heel wat weg te branden.

– Tenzij dat ook tot de preconcepties hoort.

– Zo hou je niets over, Hans.

– Ik wou het net zeggen.

– Wat?

– Misschien is er helemaal geen pit.

– Volgens Dogen dus wel.

– Misschien is die bolster wel leeg.

– En het ware zelf dan?

– Misschien verwijst Dogen wel naar sunyata of anatman.

– Leegte.

– Blanco zijn.

– Een onbeschreven blad.

– Of is dat weer zo’n preconceptie?

– Mijn kussen roept.

– Kijk maar uit dat het niet in de fik vliegt.

– Bedoel je dat zazen ook maar een idee is?

– Tenzij dat ook maar een idee is.

– Dan kan ik net zo goed naar mijn blanke pit blijven zoeken.

– Bevalt mijn ruwe bolster je niet?

– Voorlopig heb ik mijn handen vol aan Dogen.

– Ga daar dan maar weer mee zitten.

(lees verder onder de afbeelding)

* Mumon is de naam die de Japanners hebben gegeven aan de Chinese chanmeester Wumen, de samensteller van de Wumenguan, de Poortloze Poort, een verzameling van 48 koans met commentaar en gedichtjes van Wumen.

De eerste koan van die verzameling luidt: Heeft een hond ook de boeddhanatuur? Wu, waagde Wumen na zes lange jaren. Mu, zeggen de Japanners en de westerlingen die het van hen geleerd hebben hem al duizend jaar na. Woef, doet de hond zonder nadenken.

Wumen, dharmahouder in de lijn van Linji (Rinzai voor Japanners en voor westerlingen die het van hen geleerd hebben), is samen met zijn mythische voorganger het boegbeeld van rinzaizen, dat op overgeleverde raadseltjes drijft. Het is grauw en het woont op een kussen.

Dogen is in zijn eentje het boegbeeld van sotozen, dat de kunst van het schoonzitten beoefent, shikantaza. L’art pour l’art. Onbeweeglijk in het zwaartepunt van je eigen stijgwinden verwijlen. Driemaal raden wat je gegeten hebt.

De insteek van deze fatalistische zenschool is door Nico Tydeman treffend verwoord in Dansen in het duister: ‘iedere spirituele ambitie moet tot op de draad verslijten.’

Het is maar net wat je dansen noemt. Zitten, zitten, zitten tot de pitten uit je kussen barsten. Kersenpitten, blanke pitten, als je maar blijft zitten.

Vandaar wellicht (of nietlicht) dat het allemaal zo lang duurt.

preconcepties: vooroordelen

Dogen Zenji, boeddhistische verlichting en sunyata in de Wikipedia