Schoonmaken is in zen een belangrijk aspect van de training. Het zuivert de geest en oefent het lichaam. Het fysieke, eenvoudige werk van dweilen, vegen of afstoffen vereist enige aandacht en aanwezigheid. Tegelijk is het een oefening om er echt bij te blijven en niet in allerlei gedachten af te dwalen. Vergeet je zorgen en wees leeg! Zodat de notie ‘ik maak schoon’ wegvalt. Wat overblijft, is een aandachtig gebeuren zonder het idee van een persoon.
Ik heb ooit ergens gelezen, dat activiteiten als poetsen en strijken het gelukshormoon in ons opwekken. De herhalende, vloeiende bewegingen maken je rustig en blij. Net zoals dansen en wiegen dat kunnen doen. De dans en het ritme van het schrobben en boenen. Je geest komt in een wat dromerige, stille staat en het lichaam beweegt in een natuurlijke cadans.
Bovendien zijn we nooit gescheiden van onze omgeving. Als je iets schoonmaakt, wordt er in jezelf ook iets weg gewassen. Hoe je een ander behandelt, is wat je zelf ook innerlijk ervaart. Of het nou om een mens of een ding gaat.
Op een dag onderhield roshisama (de zenmeester) ons over de juiste innerlijke houding bij het schoonmaken. Je zou niet uit afkeer moeten werken, zei hij, niet uit weerzin tegen het vuil en de rommel. Want dat is een negatief uitgangspunt, vol afkeer. Je zou juist uit liefde en zorg moeten afwassen, vegen of opruimen.
Je hoeft ook niet ongeduldig te zijn om de rotzooi zo snel mogelijk uit de weg te hebben. De situatie is niet pas dan goed, als je werk af is. Wanneer je geest leeg is en je bent helemaal in het moment, dan is het schoonmaken in zichzelf vervullend; het is licht en liefdevol. Dat is de juiste houding, die energie geeft en je blij maakt.
Laat je ook niet bedrukken door een taak die heel groot lijkt. Een enorm vette keuken bijvoorbeeld of een huis vol vieze ramen. Denk er niet over na; stap voor stap beklim je de hoogste berg. Dat heb ik zelf vaak zo ervaren. Blijf gewoon in het moment. Als je hulp kunt krijgen, nog beter. Samen aan de slag gaan maakt het veel lichter en leuker.
Vergeet het resultaat
De boeddhistische les die in al het schoonmaken zit, is de les van de vergankelijkheid; je moet loslaten. Dat wordt snel genoeg duidelijk. Je draait je om en het stof is alweer neergedaald, de eerste vlek alweer gemaakt. Er zit geen wezenlijke vooruitgang in. Het proces herhaalt zich steeds opnieuw. Van schoon naar vuil, naar schoon, naar vuil. Zo leer je je niet te hechten aan enig resultaat. Het poetsen zelf is de vervulling.
Natuurlijk geeft het resultaat een zeker genoegen, hoe vluchtig ook. Na alle inspanningen van boenen en soppen, zien je ogen de omgeving anders. Ze waarderen het glanzen en stralen, zien alle details.
Schoonmaakaanval
Ik herinner me een dag dat ik een schoonmaakaanval kreeg in Bukkokuji. Ik begon de hele wasruimte van de Byakurendo (de vrouwenvertrekken) onderhanden te nemen. De lange wasbak kreeg een flinke beurt – dat verrukkelijke geluid van de borstel over de natte stenen! De plank met tandenborstels afnemen – heerlijk, al die kringen weg. De vloer in alle hoeken, de kleine raampjes, enzovoort. Er was genoeg te doen.
Na een uur of twee kon ik niets meer verzinnen; ik had echt ieder plekje gehad, meende ik. Het zag er heerlijk fris uit. Om mijn tevredenheid te delen en bevestigd te krijgen, riep ik Einyo-san erbij. Oorspronkelijk Koreaans, was deze wat oudere vrouw altijd heel openhartig en spontaan, meer dan de andere bewoners. Ze stond meteen bereidwillig op om mijn werk te bewonderen. Sloeg haar armen over elkaar en draaide zich een paar keer om, terwijl ze door haar grote brillenglazen de ruimte bestudeerde.
‘Very fresh,’ zei ze tenslotte goedkeurend; ze voelde mijn afwachtende blik. ‘Everything very fresh!’ Ze knikte vriendelijk en ik lachte dankbaar. Toen wees ze opeens omhoog: ‘Even the clock!’ riep ze bewonderend, ‘very shiny.’ Ik keek naar grote klok op de muur; hij had een glazen voorkant en glinsterde inderdaad, maar ik was hem helemaal vergeten.
‘I did not do it,’ zei ik droog. We keken elkaar aan en begonnen hartelijk te lachen. De geloofwaardigheid van haar hele beoordeling was weggevallen. Maar wat maakte het uit, we waren allebei voldaan.
