• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Boeddhisme » Zen » Dharmaregen

Dharmaregen

16 oktober 2019 door Edel Maex

Iedere eerste woensdag van de maand hebben we in onze zengroep een zentoespraak. Dat is geen theoretische of filosofische uiteenzetting.

Ik woonde ooit een lezing van een filosoof bij over de vraag: waarom zijn filosofen zo gehecht aan hun gedachten? Wat mij vanuit mijn zenachtergrond verbaasde was dat hij die gehechtheid als heel belangrijk ervoer. Het boeddhisme ziet die gehechtheid als een bron van lijden. Filosofen koesteren hun gedachten, bouwen ze zorgvuldig op en toetsen ze aan de vereisten van een heldere redenering. Een filosoof kan niet zomaar eender wat beweren. Filosofie is een boeiende wetenschap.

Zen heeft niets tegen helder redeneren, integendeel, maar het is niet haar eerste bekommernis. Zen gaat over openheid en mededogen. Het zijn twee kanten van dezelfde medaille. Het is maar door ons te openen dat we geraakt worden. Daaruit ontstaat mededogen.

Wat doet die openheid teniet? De Boeddha noemde het de drie vergiften. Vaak worden ze aangeduid als begeerte, afkeer en verwarring.

Onze hersenen plakken op iedere indruk, op alles wat zich aan ons voordoet, op iedere waarneming een label: ‘vind ik leuk’ of ‘vind ik niet leuk’. (Lang voor iemand Facebook bedacht had.) In het boeddhisme heet dat vedana, meestal vertaald als voelen. Observeer jezelf als je op straat loopt en naar de gezichten van de mensen kijkt. Bij ieder gezicht heb je onmiddellijk iets van ‘staat mij aan, staat mij niet aan …’. Waarschijnlijk is dat belangrijk voor onze overleving. Begeerte en afkeer worden een bron van lijden als we ons met die voor- en afkeuren automatisch gaan identificeren.

Verwarring wordt soms ook avidya genoemd, niet-weten, of juister nog een verkeerd weten. Er zit in ons hoofd iets dat overal commentaar op heeft, over alles een mening heeft en het altijd voor het zeggen heeft. Filosofie en wetenschap hebben een strikte handleiding voor het omgaan met gedachten, maar gewoonlijk houdt ons denken zich niet aan die regels. Daarenboven weet dat deel van onze hersenen bijzonder weinig af van wat er zich in de rest van onze hersenen afspeelt. Desondanks heeft het opvattingen over wie we zijn en waarom we wat doen. Vaak identificeren we ons daar helemaal mee.

Het verhaal gaat dat een pianist ooit aan Beethoven vroeg wat hij met een bepaalde passage bedoelde. Beethoven zette zich aan de piano en speelde de passage. ‘Maar wat bedoel je ermee?’, vroeg de man. ‘Als ik het in woorden had kunnen uitdrukken dan had ik het niet in muziek moeten schrijven’, antwoordde Beethoven. Er is veel wat zich niet in woorden laat uitdrukken.

Daarom is in zen de stilte zo belangrijk. Niet dat we ons voelen en de woorden in ons hoofd het zwijgen moeten opleggen. Nee, ze hebben in die openheid allemaal bestaansrecht, maar geen alleenrecht. We identificeren er ons niet mee. We laten de ruimte open. Dit geldt niet alleen voor ons zitten, maar ook voor ons luisteren en ons spreken.

Een mooi beeld voor het zenonderricht vinden we in de Lotus Sutra: alle verschillende planten staan in dezelfde regen, maar ze halen er elk datgene uit wat ze nodig hebben om precies deze plant te worden. Zo zitten we, en we laten in de stilte de regen op ons inwerken, niet om iets of iemand anders te worden, niet om in een vooraf bepaalde richting te veranderen. We laten de stilte, de openheid haar werk doen.

Zo luisteren we ook naar een toespraak. Natuurlijk is er voortdurend die stem van ‘daar heeft hij gelijk in, daar ben ik het niet mee eens’ en het gevoel van ‘vind ik leuk, vind ik niet leuk’. Maar daar gaat het niet over. De leraar heeft geen gelijk. De muziek is belangrijker dan de tekst.

Thich Nhat Hanh noemt het naar analogie met de Lotus Sutra dharmaregen. Luisteren doe je met je hele wezen. Je laat het binnensijpelen en je ziet wat het met je doet. Je hoeft het niet te geloven, niet aan te nemen. Je hoeft het er niet mee eens of oneens te zijn.

Heb je er wat aan? Dat is de vraag, maar het antwoord laat zich evenmin in woorden vatten. De geruststelling is dat, vermits de leraar toch geen gelijk heeft, je het ook allemaal links kunt laten liggen. Iedere plant haalt uit de regen wat hem deze plant maakt. Als het niet voedend is, dan hoeft het niet. Het is de leerling die de leraar autoriseert, niet omgekeerd. We hebben de luxe dat er tal van leraren en praktijken en groepen zijn. Ieder zijn gading.

Dat betekent ook dat de toespraak maar zin heeft als hij ontstaat vanuit openheid en mededogen. Ik merk vaak bij mezelf, voor ik aan een toespraak begin, een diepe angst. Ik hoor dat van andere dharmaleraren ook. Iets van ‘ik kan dit niet’. Dat is ook helemaal correct: ‘ik’ kan dit niet. Als ik het kon, als ik het allemaal netjes op een rijtje had en overtuigd was van mijn gelijk, dan zou ik misschien een heldere theoretische uiteenzetting kunnen geven, maar geen zentoespraak. Het zou in flagrante contradictie zijn met de openheid waar het over gaat. Een toespraak moet opwellen vanuit niet-weten, vanuit wanhoop, vanuit vreugde, vanuit mededogen.

Leraren verraden vaak hun achtergrond bij het geven van toespraken. Sommigen zijn heel vertrouwd met de koanliteratuur, anderen halen er de hele wereldliteratuur bij. Ik slaag er ook in deze tekst weer niet in mijn wetenschappelijke achtergrond te verbergen. De vertrouwdheid met een bepaald onderwerp kan hoogstens voor meer of minder affiniteit met deze of gene leraar zorgen. Verder is het volkomen irrelevant.

Vaak is er tijdens een toespraak of op een ander ogenblik ook ruimte voor vragen en interactie. Ook dit is niet bedoeld als filosofisch debat, hoe boeiend dat in een andere context ook zou kunnen zijn. De vraagsteller wordt op dat ogenblik spreker en de leraar de luisteraar. Vragen, luisteren, antwoorden, het is als een dans met openheid en mededogen als motief. Het is een kwetsbaar gegeven dat alleen maar mogelijk is als iedereen voeling houdt met de muziek.

Daarin verschilt wat we doen, en het maakt daarbij niet uit of we het zen of mindfulness noemen, radicaal van alle vormen van therapie en zelfverbetering. Er is niemand die je vraagt: waar wil je aan werken? Welk doel wil je bereiken? Waar wil je volgend jaar staan? Er is enkel de uitnodiging om stil te worden en je geest en je hart te openen. Let it rain.

Categorie: Boeddhisme, Columns, Edel Maex, Zen Tags: dharma, dharmaregen, Edel Maex

Lees ook:

  1. Dharmaregen
  2. ‘Waarom zou de dharma niet voor interpretatie vatbaar zijn?’
  3. Edel Maex: ‘Meditatie is heel eenvoudig’
  4. Het wegvallen van het zelf

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

Edel Maex

is psychiater, zenbeoefenaar en auteur. Leven in de maalstroom 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door
  • Locaties
  • Overzicht op kaart

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

14 sep
Tao en geluk; vijf bijeenkomsten
14 sep 23
26 sep
The Bodhisattva Vows: Making Bodhicitta work in daily life
26 sep 23
26 sep
cursusreeks Dhammakaya meditatie
26 sep 23
27 sep
Online Lezingenserie 'Universele Wijsheid' (2)
27 sep 23
27 sep
Online Service Bibliotheek Stichting Bodhisattva
27 sep 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    De taal van het lijden  (deel 1 van 3)

    gastauteur - 20 september 2023

    De taal welke zich op verschillende momenten in ons leven aan ons openbaart, meestal in de vorm van verlies, pijn en verdriet, het diep begrijpen ervan, te leren het lijden te omarmen, er ruimte voor te creëren, zodat het uiteindelijk los kan komen.  Leren één te worden met de ontvouwing van het leven en het ontdekken, blootleggen en hervinden van deze nobele waarheid. Hoewel dit vaak een erg zware taak lijkt, en voor velen van ons te moeilijk om zelfs maar over na te denken, ligt er binnen dit proces van herkennen en het omarmen van lijden, een ontvouwen van kalmte, vreugde, vrede en harmonie met onszelf en de wereld om ons heen. Elke keer dat we dichter bij deze ontvouwing komen, tillen we een klein stukje van de sluier op die ons ware wezen omhult.

    Taigu – Tibetaans bijgeloof op gespannen voet met anatman

    Taigu - 19 september 2023

    Het geloof dat Tibetaanse boeddhisten vertegenwoordigen in de zielsverhuizing van de dertiende naar de veertiende Dalai Lama, en bij diens overlijden naar de vijftiende, onderstreept nog eens de ondoorzichtige magie waarvan het Tibetaanse boeddhisme is doortrokken. Je zou het een scepticus niet kwalijk kunnen nemen, wanneer deze de conclusie trekt dat bij de overgang van de ene op de andere Dalai Lama een loopje wordt genomen met het leerstuk van anatman, een van de klassieke hoekstenen van het boeddhisme.

    Ardan, van zenleraar tot brugwachter – ‘Je opent de brug en je sluit ‘m weer. Bijna zen.’

    Ardan - 11 september 2023

    'Ik wil mezelf niet opzadelen met titels. En bovendien zei me de titel 'zenleraar' niet zoveel. Was ik nu anders geworden? Kon ik nu beter mensen begeleiden dan daarvoor? Het klopte voor mij niet. Datgene wat mij het meest gebracht had, namelijk die vrije vrouw/man zonder titel liep nu met een titel rond. En dat beviel me niks.'

    Pseudo-Cicero, pseudo-troost?

    Erik Hoogcarspel - 11 september 2023

    Cicero voert in zijn epistel aan dat we niet overmatig moeten rouwen om de dood van een geliefde, omdat er bij de dood voor de geliefde zelf weinig verloren gaat. Het leven is nu eenmaal niets dan ellende. Als je de pech hebt geboren te zijn geworden, kun je maar beter gauw dood zijn. Je hoeft ook niet oud te worden om te slagen in het leven.

    Wat loert daar in de duisternis?

    Kees Moerbeek - 10 september 2023

    Eeuwenlang zwierven ze in de bergen, de bossen, de velden, in de rivieren en langs de kust en joegen de Japanners de stuipen op het lijf of belaagden ze. Ze zijn ook nu niet weg te denken, de yokai.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Het jaar 2023 – dag 248 – waterkanon
    • Tibetaanse Vrouwenvereniging viert Wereldrivierendag
    • Greenpeace en Extinction Rebellion stellen Rabobank ultimatum
    • Over de Lotus-soetra (40): Materialisme
    • XR spant kort geding aan: inzet waterkanon per direct verbieden  

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.