Herinneringen aan Harada Tangen roshi – Dai Funshi – grote vastberadenheid

hitotabi wa kokorozashi taru
michi wa
kagyu no
ayumi no
yoshi
osoku tomo

Als eenmaal je vastbeslotenheid groot genoeg is
is de weg
– met een slakkengang –
goed
hoe langzaam ook

(een kalligrafie van Harada Tangen)

Zenmeester Hakuin noemde drie essentiële ingrediënten voor zazen: groot vertrouwen, grote twijfel en grote vastberadenheid. Groot vertrouwen moet er zijn in de Weg, in de meester, in dat er een diepere Waarheid is, een boeddhanatuur. Naarmate je langer oefent, krijg je vanzelf meer en meer vertrouwen dat zazen je tot die waarheid kan brengen.

Wat ons aanzet om deze weg te beginnen, is de grote twijfel. Eenmaal komt er een dwingende vraag die je op een innerlijke zoektocht brengt. Als het leven wringt en frustreert, en als je je eigen beperkingen gaat zien, ligt daar de grote twijfel. Die geeft een enorm verlangen om een uitweg te vinden. Des te groter de volharding, die je nodig hebt om de zenweg volledig te gaan. Van deze drie ‘steunpilaren’ van zazen hadden wij in Bukkokuji allemaal gehoord.

Op een dag vroeg ik aan een Amerikaanse monnik (die bijna alle dharmawoorden in het Japans kon vertalen): ‘Van de drie steunpilaren van zen: grote twijfel, vertrouwen en vastberadenheid, hoe zeg je die laatste in het Japans?’ ‘Dai funshi’ was zijn antwoord. Ik liet het hem een paar maal zeggen en herhaalde het tot ik het helemaal goed had. Dai funshi. Grote vastberadenheid.

Aan mijn moeder schreef ik: ‘Ik heb misschien geen grote twijfel (dat weet ik niet zeker) en misschien ook geen groot vertrouwen (ik weet niet wat ik aan het doen ben eigenlijk, het lijkt nergens naar toe te gaan). Mijn concentratie is niet geweldig, ik heb nog nooit een ‘verlichtingservaring’ gehad (wat dat ook moge zijn) maar ik ga nooit opgeven. Dat moet je me toch nageven.’

Dat zei roshisama ook al een keer: “Je bent rambo (wild), je gehoorzaamt niet, je aandacht is altijd all over the place, maar je geeft niet op, hè?” Dus dat leek me een goed motto voor mijn nieuwe rakusu*: grote vastberadenheid. Ik heb het roshisama gevraagd en hij knikte, dat gaat hij erop kalligraferen naast mijn dharmanaam Shizuka.’

Dagen later overhandigde roshisama me de rakusu, beschreven met drie karakters: dai (groot), fun (vechten, inspanning), shi (vastbeslotenheid, streven). Roshisama vroeg aan mij: ‘Wat is dai funshi?’ Ik spande mijn spierballen en gromde: ‘Hrmmm!’ ‘Nee,’ zei roshisama, ‘dat is Shizuka-san speciale kracht. Niet nodig. Diepe gassho!’ Hij deed het voor. Ik gassho-de terug. ‘Díeper!’ reageerde hij.

De volgende dag kwam ik roshisama weer tegen in de gang; ik had mijn nieuwe rakusu om. Hij wees naar me en lachte. Komisch-trots stak ik mijn borst vooruit. ‘Nee,’ corrigeerde hij, ‘het tegenovergestelde. Díepe gassho…’ en hij boog met een gassho. ‘Ik gassho voor mijn rakusu,’ zei ik onhandig. (Alweer een paar woorden te veel.)

Ik leerde zo van roshisama, dat vastberadenheid in zen geen kwestie was van grote woorden en opschepperij, maar juist van zachtheid en nederigheid. Niet iemand te willen zijn, maar leeg en stil te blijven. Rustig, stap voor stap, te leren rusten in de boeddhanatuur, vrij van ego.

Het schijnt dat Hakuin zenji als jonge monnik eens stil in de zendo bleef zitten, terwijl er een hevige aardbeving plaatsvond. Iedereen vluchtte, maar hij bleef alleen achter. Hij vertrouwde erop, dat hij beschermd was omdat hij zó vastbesloten was de verlichting te bereiken. Inderdaad bleef hij ongedeerd. Hij liet zich niet meeslepen door angsten en impulsen, maar bleef in zichzelf; leeg en stil in de vredige basis van het pure zijn. Waar hij niet afgescheiden was. Zonder spierballen, maar van een eindeloze kracht.

Slakkengang

Naast zijn kalligrafie (hierboven geciteerd) tekende roshisama met één lange, dikke penseelstreek de hoge berg Fuji – en op de steile helling een kleine slak die langzaam en dapper omhoog klimt.

Dit simpele beeld met de tekst gaf mij veel troost en vertrouwen; dat ik gewoon een kleine, maar volhardende slak op de Weg van de Boeddha kon zijn.

*Een rakusu is het symbolische kledingstuk dat je begint te dragen wanneer je de zen-geloften op je hebt genomen. Het is een Japans gebruik dat de zenmeester er je dharma-naam en een of ander motto op kalligrafeert.