What I thought ‘to be’ to be, turned out not to be at all, when what I could never have imagined turned out to exist…

Over de vervolmakende stap in zijn ontwaken praatte Harada Tangen roshi zelden of nooit, meen ik – of in ieder geval kan ik het me niet herinneren. Wel herhaalde hij keer op keer het vers dat hij bij zijn verlichting schreef:

Wat ik dacht dat ‘zijn’ is, bleek het niet te zijn, toen wat ik nooit had kunnen bedenken bleek te bestaan.

Het klonk me destijds als een raadsel in de oren. Maar dit was de essentie van alles wat hij ons wilde laten ervaren: dat we niet dit lichaam zijn, niet deze gedachten en gevoelens, noch alle illusies die komen en gaan. ‘Wat jij denkt dat je bent is alleen buitenkant, alleen huid!’ riep hij tegen me, toen ik weer eens kwam klagen over mijn worstelingen. Roshisama nam de rug van zijn ene hand tussen duim en wijsvinger en schudde die voor mij heen en weer. ‘Alleen maar huid! Alleen maar huid ken jij!’ Bijna wanhopig leek hij om me eindelijk te laten zien wat voor hem zo overduidelijk was.

Nooit werd hij het moe te gebaren ‘Honrai no jikko…’ (je Ware Zelf) – een allesomvattende cirkel in de lucht tekenend met zijn armen. Maar voor mij bleef het een mysterieuze abstractie. Zolang ik in mijn persoonlijkheid bleef geloven, kon ik niet anders denken of kijken… Na zoveel jaren zie ik eindelijk waar het om ging. Als je maar een moment helemaal stil valt, en alle gedachten weglaat; alle ideeen, concepten, verwachtingen. Wees helemaal leeg, stil. Wat blijft er dan over? Precies: niets anders dan ruimte, leegte, puur bewustzijn! Laat ieder idee over jezelf los – man of vrouw, groot of klein, jong of oud, wijs of dom – geen enkel concept! Hecht ook geen betekenis aan de lichamelijke ervaringen. Zodat je alleen maar bent.

Er is alleen maar ‘zijn’… Is dit zijn begrensd? Is het tijdgebonden? Heeft het een vorm? Nee, niets van dat alles, het is puur zijn, tijdloos, onbegrensd. Zo simpel is het. Dat is je essentie, je ware zelf, als al het denken stil valt. Maar zodra je maar een idee toelaat, wordt dit ware zelf verduisterd en raak je verward, vol meningen en emoties. Durf je helemaal leeg te zijn? En is dat dan geen bevrijding? Voor je verstand lijkt het niets, deze vormloze, grenzeloze ruimte; maar in wezen is het onuitputtelijke bron van alles wat er is.

Een andere keer zat ik opnieuw tegenover roshisama op de tatami in de kaisando en legde hem uit wat ik dacht dat er allemaal mis met me was… een eindeloze litanie. Na enige tijd zuchtte roshisama en lachte opeens schamper: ‘Wat zit ik je hier aan te horen! Mijn eigen meester had je allang weggestuurd!’ ‘Arme roshisama,’ zeiden we soms beschaamd tegen elkaar, ‘ voor hem is het zo duidelijk en hij blijft het tegen ons herhalen, maar wij zien het niet en tasten maar wat rond in het duister.’

Harada Tangen moet ergens in de twintig geweest zijn, toen hij Bukkokuji onder zijn hoede nam, een kleinere tempel op nog geen kilometer afstand van zijn meester Daiun Sogaku. De bewoners van de buurt Fushiwara waren heel blij met deze hartelijke jonge priester, die iedereen graag ontving voor de boeddhistische ceremonies. Voor de kinderen uit de buurt maakte hij soms een grote pan kerrie met witte rijst waar ze naar hartenlust van mochten smullen. Voor alle duidelijkheid liet hij vanaf het begin drie dingen weten: ten eerste zou hij zelf alleen bruine rijst eten en ten tweede dronk hij geen sake! Dan wisten ze welke donaties ze naar de tempel mochten brengen. En ten derde: hij was niet van plan ooit te trouwen! (Zoals veel tempelmonniken dat in Japan wel doen.) Dus hun mooie dochters hoefden ze niet langs te brengen. Deze gepassioneerde monnik zou zich door niets van de dharma laten afleiden.