Herinneringen aan Harada Tangen roshi – Boeddha is overal

Bukkokuji lag dicht tegen een berghelling aan en een deel van het jaar viel er op het terrein maar weinig zon. In de winter en de lente was het klam en koud in de tempel. Meer in de openheid bij de tempelpoort stond het gebouwtje van de bonsho, de grote tempelbel. De bonsho was een plek van devotie. Tweemaal per dag werd hier door een monnik de Enmei Jikku Kannon Gyo gezongen tussen de indrukwekkende slagen van de bel door. Op een betonnen verhoging van ongeveer vier bij vier meter hing de enorme bel aan een houten staketsel onder een dak. De cementen vloer ving wel het hele jaar zon. Dit maakte het een ideale plek om dingen te drogen; warm, open en tegelijk beschut.

We droogden er als het regenachtig weer was thee bijvoorbeeld. Soms hingen we onze klamme dekens een tijdje over de balken rond de bonsho om ze te drogen en luchten. Een Amerikaanse jongeman werd op een dag door roshisama gezien terwijl hij zijn dekens onder de bonsho drapeerde. ‘Foei!’ zei roshisama streng, ‘dit is Boeddha’s plek!’ De Amerikaan nam zijn dekens meteen schuldbewust terug in zijn armen – en merkte toen bijdehand op: ‘Maar Boeddha is overal. Waar is een plek die niet van Boeddha is?’ Roshisama aarzelde geen moment en wees vrolijk naar hem: ‘Jij!’ zei hij met glinsterende ogen. De jongen boog respectvol en geamuseerd zijn hoofd. Daar had hij niet van terug.

Dit is een eeuwige paradox in zen: we vereren dat wat onvermijdelijk overal is, wat het leven doordringt en leven geeft aan al wat is. Boeddha heet het in zen; of boeddhanatuur, of het Ware Zelf; puur bewustzijn. ‘Alle wezens zijn begiftigd met Boeddha-deugd en Boeddha-wijsheid’ – hiermee citeerde roshisama vaak Shakyamuni Boeddha. Pure goedheid en wijsheid zijn in beginsel in iedereen aanwezig. Maar… zolang we geloven dat we alleen maar deze persoon zijn leven we vanuit een beperkt idee van onszelf, en jagen allerlei verlangens na. Dan zijn we niet bepaald boeddha’s. Het kostte roshisama geen enkele moeite om steeds haarscherp te zien waar onze woorden en gedragingen vandaan kwamen: uit het gepreoccupeerde ego-denken of uit de leegte van het Ware Zelf.

Centraal in de hondo (Dharmahal) stond het boeddhabeeld van Bukkokuji. Deze middellijn van het altaar ging over in het pad dat naar de tempelpoort leidde. Iedere keer als je deze rechte lijn tussen het altaar en de poort kruiste (en dat was vele malen per dag) werd je geacht je naar het boeddhabeeld te wenden, je handen te vouwen en een buiging te maken. Zoveel momenten gaf dit dagelijks om naar binnen te keren, even stil te staan, jezelf te vergeten, devotie te ervaren… het was maar wat je ervan maakte. Soms hadden we te veel haast of geen zin en dan verwerd dit betoon van respect tot een kort knikje met het hoofd of slechts een knikje door de knieën. En dan nog had het zijn effect! Als nuchtere westerling duurde het even voor ik het doorhad: het gaat er natuurlijk niet om, dat een bronzen Boeddhabeeld iets van je verwacht; dit ritueel helpt je, om je eigen hart vrij te maken van arrogantie en onwetendheid. ‘Boeddha ziet alles’ zei roshisama soms – dat betekent, alles wat er in je omgaat, elke gedachte die je koestert en ieder moment van stilte, alles heeft zijn onvermijdelijke effect. Je kunt de omgeving of jezelf misschien voor de gek proberen te houden en heilig willen overkomen, maar werkelijke vrijheid komt alleen door ware leegte.

Dus doe gewoon wat de meester zegt: wees innerlijk leeg en stil en vergeet alles. Als je vrij wilt zijn van de beklemmende dwang van het ego-denken, buig dan voor de Boeddha.